Հորիզոն շաբաթաթերթի գրական յաւելուածը
Բանասիրական գիտութիւնների թեկնածու
Հերմինէ Աւագեանի «Վազում եմ, սպասի՜ր…» պատմուածքների ժողովածուն պայմանականօրէն բաժանուած է երեք բաժինների՝ «Ճռռացող լռութիւն», «Յաջորդ կանգառը՝ մանկութիւն» եւ «Ժպի՜տ, նկարում եմ» վերնագրերով։
Արձակագիր Հերմինէ Աւագեանի լեզուն պարզ է, անմիջական։
Թւում է՝ բարձրաբերձ լեռներից սկիզբ առնող զուլալ աղբիւրի ջուր ես խմում, խմում ու չես յագենում։ Ուզում ես անվերջ կարդալ նրա Continue reading “ՀԵՐՄԻՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆԻ «ՃՌՌԱՑՈՂ ԼՌՈՒԹԻՒՆ» ՇԱՐՔԸ”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
Մեր կեանքի հէքեաթը գլխիվայր շուռ եկաւ 2020թ-ի սեպտեմբերի 27-ին… Պատերազմի 44 չարաբաստիկ օրերին չէի կորցնում հաւատս, աղօթում ու յուսադրում էի ամենքին, իմ լաւատեսութեամբ փակում էի բոլոր յոռետեսների (գուցէ նաեւ իրատեսների) բերանները…
Նոյեմբերի 9-ին երազում էի չլինել, անէանալ, ոչնչանալ։ Թւում էր՝ մղձաւանջի մէջ ենք ազգովի, շուտով կ՚արթնանանք ու ամեն բան իր տեղը կ՚ընկնի, բայց…
Արցախ վերադառնալու հնարաւորութիւնը փոքր-ինչ մեղմեց, տանելի դարձրեց խելագարեցնելու չափ անտանելի դարձած առօրեան։ Պատերազմը փոխեց իմ ներաշխարհն ու աշխարհայեացքը, կեանքի ու մահուան, ապրելու ու արարելու մասին իմ ունեցած բոլոր ընկալումներն ու պատկերացումները։ Continue reading “Մեզանից իւրաքանչիւրը պիտի տէր կանգնի իր բաժին հայրենիքին”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
Գրական իր կեանքի առաջին տասնամեակում Սարոյեանը գրել է մի քանի հարիւր պատմուածք, որոնց մեծ մասն ամփոփուել է տասից աւելի ժողովածուներում։ Սարոյեանը յատկապէս կարճ պատմուածքի, նորավէպի ժանրում ներմուծել է տեղի ու ժամանակի իրողութեան հետ սերտօրէն կապուած սոցիալական-հոգեբանական թարմ թեմատիկա, արդիական հնչեղութիւն ունեցող մարդասիրական բարոյեական մոտիւներ, պատումի նոր ձեւեր, քնարականութեամբ ու հումորով լի Continue reading “ԿԱՐԱՊԵՆՑ-ՍԱՐՈՅԵԱՆ ԳՐԱԿԱՆ ԱՌՆՉՈՒԹԻՒՆՆԵՐ”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԵՐՐՈՐԴ
(Բ.)
ՍՓԻՒՌՔԱՀԱՅ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ԹԵՄԱՏԻԿ-ԲՈՎԱՆԴԱԿԱՅԻՆ ԱՐԾԱՐԾՈՒՄՆԵՐԸ ԵՒ ՆԵՐՔԻՆ ՄԱՐԴՈՒ ՊՐՈԲԼԵՄԸ ԳՐՈՂԻ ՎԷՊԵՐՈՒՄ
Եթէ երկու վէպերի միջեւ զուգահեռներ տանենք, ակնյայտ կը դառնան ոչ երկրորդական կարգի կառուցողական ընդհանրութիւնները։ Գլխաւոր հերոսներ «օտար» Հոմերը եւ զտարիւն հայ Ադամը վիպական երկու գործողութիւնների աւարտին կորցնում են իրենց բացարձակ սէրերը՝ Ալմիրային ու Զելդային։ Արտաքնապէս դա անակնկալ է երկու տղամարդկանց համար, իրականում այստեղ գործում է մի ուրոյն օրինաչափութիւն. հերոսի ինքնակենսագրական, տիրական ու Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 7”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԵՐՐՈՐԴ
(Ա.)
ՍՓԻՒՌՔԱՀԱՅ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ԹԵՄԱՏԻԿ-ԲՈՎԱՆԴԱԿԱՅԻՆ ԱՐԾԱՐԾՈՒՄՆԵՐԸ ԵՒ ՆԵՐՔԻՆ ՄԱՐԴՈՒ ՊՐՈԲԼԵՄԸ ԳՐՈՂԻ ՎԷՊԵՐՈՒՄ
«Կարթագէնի դուստրը» վէպը Յակոբ Կարապենցը գրել է 1971-1972 թթ. Ուաշինգտոնում, տպագրել 1972-ին, Բէյրութի «Ատլաս» տպարանում: Նուիրուած էր հօր յիշատակին՝ ուշագրաւ խոստովանութեամբ՝ նրան, «…որի կեանքը շարունակում է ճառագել իմ եւ այլոց կեանքում»(77)։
Այն ամերիկահայ արձակագրի լայն կտաւի առաջին նշանակալից գործն էր եւ անմիջապէս գրական աշխարհում բուռն հետաքրքրութիւն առաջ բերեց, նախ ժանրի անակնկալ թուացող ընտրութեամբ եւ պատմուածքների մէջ ստեղծագործական հիմնաւոր փորձառութիւն ձեռք բերելուց յետոյ, ապա օտար միջավայրի մէջ իբրեւ «իւրային», այսինքն՝ իբրեւ զտարիւն ամերիկացի թափանցելու համարձակութեամբ, որը, անշուշտ, ընդգծելու էր ամերիկեան միջավայրն ու հոգեբանութիւնը «ներսից» ճանաչելու եւ ներկայացնելու իր խիզախութեամբ։ Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 6”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԵՐԿՐՈՐԴ
(Բ.)
ՅԱԿՈԲ ԿԱՐԱՊԵՆՑԻ ԱՐՁԱԿԸ, ՆՐԱ ՆՈՐԱՐԱՐԱԿԱՆ ՄԻՏՈՒՄՆԵՐԸ ԵՒ ԳԵՂԱՐՈՒԵՍՏԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՅԱՏԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ
Յակոբ Կարապենցի պատմուածքների երկրորդ՝ «Հին աշխարհի նոր սերմնացանները» ժողովածուն, ինչպէս եւ առաջինը, ունէր ընդհանուր նպատակասլաց ուղղութիւն, ինչը հնարաւորութիւն էր տալիս այնտեղ ամփոփուած ստեղծագործութիւնները դիտել իբրեւ հարցադրումների միասնական ամբողջական շարք։ Եւ դա այն աստիճանի, որ հեղինակին մղում էր նաեւ ժանրային կառուցուածքի նոր հարթութեան՝ վէպի նախապատուութեան ճանաչման։ Այս գրքի առաջաբանում կայ նման շահագրգիռ հարցադրում, մանաւանդ եթէ հաշուի Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 5”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԵՐԿՐՈՐԴ (Ա.)
ՅԱԿՈԲ ԿԱՐԱՊԵՆՑԻ ԱՐՁԱԿԸ, ՆՐԱ ՆՈՐԱՐԱՐԱԿԱՆ ՄԻՏՈՒՄՆԵՐԸ ԵՒ ԳԵՂԱՐՈՒԵՍՏԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՅԱՏԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ
Միացեալ Նահանգներ անցնելուց յետոյ Յակոբ Կարապենցի համար 1950-60-ական թուականները բեղմնաւոր դարձան. երիտասարդ էր, գրական ճանաչողութեան ներուժով: Նրա պատմուածքների առաջին հատորը՝ «Անծանօթ հոգիները», ըստ էութեան ամփոփեց ստեղծագործական առաջին երկու տասնամեակների արդիւնքները: Շփումը քաղաքակրթութեան նոր որակների հետ էր, ուր միջավայրն ու մարդիկ՝ «հոգիները», անհաղորդ էին: Ո՞րն է նրա համար հինը՝ «ազգայի՞նը»… Եւ եթէ այո, ապա ո՞րն է նորը՝ «ամերիկեա՞նը», որը գայթակղում, տանում է իր ետեւից, բայց եւ զգալի չափով հեռացնում է ազգային աւանդոյթի աւազանից: Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 4”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԱՌԱՋԻՆ (Բ.)
ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾԱԿԱՆ ՈՐՈՆՈՒՄՆԵՐ. — ԱՇԽԱՐՀԱՅԵԱՑՔԻ ԵՒ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹԵԱՆ ՁԵՒԱՒՈՐՈՒՄԸ, ԿԱՄ՝ ԳՐՈՂԻ ՅԱՅՏՆՈՒԹԵԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ
1981 թուականին Յ. Կարապենցը Նիւ Եորքում հրատարակում է «Միջնարար» պատմուածքների ժողովածուն, որն անմիջապէս արժանանում է «Հայկաշէն Ուզունեան» գրական մրցանակին: Երբեմնի պոլսահայ յայտնի թատերագիր եւ բանաստեղծ Մկրտիչ Հաճեանը, որ մի կարճ շրջան առաջ ովկիանոս կտրելով անցել էր Մեքսիկա, Կալիֆոռնիայում լոյս տեսնող «Ասպարէզ»ում տպագրել էր Յ. Կարապենցի առիթով բարձր գնահատութեամբ գրախօսութիւն: Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 3”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԱՌԱՋԻՆ (Ա.)
ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾԱԿԱՆ ՈՐՈՆՈՒՄՆԵՐ. — ԱՇԽԱՐՀԱՅԵԱՑՔԻ ԵՒ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹԵԱՆ ՁԵՒԱՒՈՐՈՒՄԸ, ԿԱՄ՝ ԳՐՈՂԻ ՅԱՅՏՆՈՒԹԵԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ
Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը թերեւս կարելի է գնահատել էկզիստենցիալիստական (գոյապաշտական) մտածողութեան գեղարուեստական հարթութիւնում: Էկզիստենցիալիզմը(8) (գոյութեան փիլիսոփայութիւն) արդի բուրժուական փիլիսոփայութեան մէջ իռացիոնալիստական ուղղութիւն է, որն առաջ է եկել որպէս մի փորձ` ստեղծելու բուրժուական ինտելիգենցիայի շահերին համապատասխանող նոր աշխարհայեացք։ Առօրեայ կեանքում մարդը միշտ չէ, որ գիտակցում է իրեն որպէս էկզիստենցիա, դրա համար անհրաժեշտ է, որ նա գտնուի սահմանամերձ իրադրութեան մէջ, այսինքն՝ մահուան դէմ-յանդիման։ Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 2”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
Ծանօթ. խմբ. — Այս տարի լրացաւ 20րդ դարու երկրորդ կէսի մեր գրականութեան ամենայատկանշական դէմքերէն Յակոբ Կարապենցի մահուան 25-ամեակը։ Ստորեւ կը ներկայացնենք Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութեան մասին Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս Նանար Սիմոնեանի ընդարձակ աշխատասիրութեան ներածականը։ Յաջորդական թիւերով պիտի տանք աշխատասիրութեան շարունակութիւնը՝ գլուխ առ գլուխ։
Քսաներորդ դարի երկրորդ կէսի սփիւռքահայ արձակը դժուար է պատկերացնել առանց Յակոբ Կարապենցի գրական հարուստ ժառանգութեան։ Նա պատմուածքի, վիպակի, վէպի, փորձագրութեան ժանրային սահմաններում վերակառուցել է իմացական խօսքի սրութիւնն ու նպատակասլաց ընթացքը։ Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 1”