Նանար Սիմոնեան
Հայ Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան «Նաիրի» ճամբար գնալու յայտ էի ներկայացրել՝ 9-ամեայ դստերս ուղարկելու համար։ Երբ մէկ ամիս առաջ յայտնեցի նրան ճամբար գնալու լուրը, մեծ ոգեւորութիւն ապրեց, ոգեւորութիւն, որ վերջին ժամանակներում հազուադէպ էի նշմարում նրա արեւաբոյր աչքերում։ Լուրը յայտնելուց անմիջապէս յետոյ ձեռքն առաւ իրերի ու անհրաժեշտ պարագաների ցուցակն ու գրիչը, սկսեց խնամքով դասաւորել իրերը։
— Մա՛մ, արեւապաշտպան կրեմ, լապտեր, ատամի մածուկ, օճառ ու անձեռոցիկ չունեմ։ Այս պարագաների դիմաց – (մինուս) եմ դրել։
— Կ՚առնե՛նք, բալէ՛ս։ Դեռ մէկ ամիս ունենք։
— Չէ, մա՛մ, խնդրում եմ, շա՜տ եմ խնդրում, յետոյ մոռանալու ենք։ Ուզում եմ այսօր գնանք, գնենք։
Տեղի եմ տալիս Լիլիթի յամառութեան առաջ։
— Լա՛ւ։ Պապան գործից գայ, կը գնանք, կ՚առնենք։
… Մեկնելու օրը Լիլիթը սկսեց հարցերի շարանը։
— Մա՛մ, դու ուզո՞ւմ ես, որ ես գնամ։
— Ուզում եմ, բալէ՛ս, ուզում եմ, որովհետեւ ճամբարում հետաքրքիր ժամանակ են անց կացնում, նոր ընկերներ են ձեռք բերում, երգում, պարում եւ ուրախանում են։ Քո տարիքում ես ու Նարէ մօրքուրն էլ ենք ճամբար գնացել՝ Շուշիում։ Որքա՜ն հետաքրքիր ու լաւ օրեր էին։ Հիմա կարօտով եմ յիշում, Լի՛լ…
Վերջին բառերի հետ մանկութեան օրերի ջերմ ու թափանցիկ մի հաճելի զգացողութիւն անցաւ մարմնովս։
— -Իսկ չե՞ս կարօտելու ինձ:
— Ի հարկէ՛, կարոտելու եմ։
— Ես էլ քեզ, մա՛մ։
— Մենք պիտի սովորենք նաեւ իրարից հեռու՝ կարօտով ապրելուն։
— Մա՛մ, ճամբար գնալու համար ինչքա՞ն էք վճարել։
— Բալէ՛ս, մեր փոխարէն վճարել են բարի մարդիկ՝ սփիւռքում ապրող հայ բարերարները։
— Բարի՞ մարդիկ։ Ի՜նչ լաւ է։ Երբ ես մեծանամ, ես էլ եմ բարի գործեր անելու։ Ես էլ եմ ուզում օգնել ուրիշներին։
… Երբ կարօտում էի Լիլիթին, զրուցում էի նրա խաղալիքների հետ։ Առանց նրա՝ տան պատերն անգամ տխուր էին։ Առաջին երեք օրերին հանգիստ էի, նրանից (այդ օրերին՝ առհասարակ բոլորից) «հանգստանալը» հոգեւոր պահանջ էր։ Չորրորդ օրը քունս չէր տանում։ Անկողնում երկար-բարակ շուռումուռ գալուց յետոյ հասկացայ, որ կարօտել եմ իմ արեւադէմ աղջկան։ Ամբողջ գիշեր աչք չփակեցի։ Զգում էի, որ նա էլ ինձ է կարօտում…
… Առօրեայ հեւասպառ վազքի ընթացքում չենք զգում, թէ մեր անզգոյշ խօսքերով օրուայ մէջ քանի՜-քանի՜ անգամ ենք նեղացնում, ցաւ պատճառում, մեր անզգոյշ վարքաքծով ինչպիսի՜ անդառնալի հետք ենք թողնում մեր փոքրիկների հոգում։ Հեռաւորութիւնն ու այրող կարօտը, որպէս ծնողի, իմ պահուածքը յիշելու, վերլուծելու եւ զղջալու հնարաւորութիւն ընձեռեցին։ Յիշեցի, թէ որքան եմ յանիրաւի գոռացել, երբ կարելի էր պարզապէս փոքրիկիս գրկել, այտը համբուրել եւ համբերատար խօսել հետը, բացատրել։
Քանի՜-քանի՜ անգամ եմ անտեսել նրա հրեշտակաբոյր ներկայութիւնը, հետը խաղալու փոխարէն՝ կենցաղային հոգսերի մէջ խրուել, թեւաւորելու, գովելու փոխարէն՝ քննադատել… Եւ իմ սխալ պահուածքով որքա՜ն բարձունքներից եմ նրան ցած բերել, ստիպել թռչելու փոխարէն՝ պարզապէս կրիայի քայլերով առաջ գնալ… Ների՛ր, զաւա՛կս։ Սթրեսային իրավիճակում՝ ես չէ, որ խօսում, գործում ու անիմաստ գոռում եմ։ Իմ փոխարէն ուրիշ մէկն է կանգնում քո դիմաց։ Դու ստիպուած լռում ես, համբերում ես, հանդուրժում ես՝ չցանկանալով է՛լ աւելի հունից հանել ինձ։ Առանց հարցերի փորձում ես հասկանալ մեզ բոլորիս տանջող հայրենազրկութեան ու անպատւութեան այս ծանր ու անտանելի բեռի ամենանուրբ ծալքերը։ Ների՛ր, սիրելի՛ս, որ բարկութեանս (7 մահացու մեղքերից մէկն է) ամենասուր սլաքներն ուղղում եմ անպաշտպան սրտիդ… Գիտեմ, որ ծանր է նաեւ քեզ համար։ Յիշում եմ, որ երբ արցունքոտ աչքերով կանգնել, սպասում էի քեզ դպրոցի դիմաց, թեւաթափուեցիր, երբ նայեցիր արցունքով լցուած աչքերիս։ Հարցրեցիր պատճառը։ Ես ասացի. «Կարօտում եմ։ Ստեփանակերտ եմ ուզում գնալ»։ Դու, մեծավարի, կեանքիս ամենակարեւոր դասը տուեցիր ինձ՝ պատասխանելով.«Քեզ թւում է՝ ես չե՞մ կարօտում։ Ես էլ եմ ամեն օր յիշում ու կարօտում, բայց ես ուրիշների ներկայութեամբ չեմ սիրում արտասուել»… Յիշում եմ, թէ ինչպէս էիր ստիպում կարմիր շոր հագնել, կարմիր շրթներկ քսել ու դպրոցի դիմաց քեզ ժպիտներով դիմաւորել։ «Ստեփանակերտում կարմիր էիր հագնում։ Կարմիր գոյնը քեզ շատ է սազում, մա՛մ։ Խնդրում եմ, մի՛ մերժիր ինձ։ Գոնէ այս անգամ կարմիր հագիր։ Եղունգներդ, յիշո՞ւմ ես, Ստեփանակերտում միշտ կոկիկ խնամում էիր։ Ուզում եմ նոյնը դառնաս, մա՛մ։ Չեմ ուզում քեզ այդպիսին տեսնել», — ասում էիր ու խնդրանք-յորդորներդ վաւերացնում քնքուշ համբոյրներով։
Յիշում եմ, չյիշել, մոռանալ չեմ կարող… Հիմա յիշում ու փորձում եմ սրտիդ խորութեանը հասնել։ Մի տարում դու տաս տարով մեծացար, հոգի՛ս, հասկացար, որ պատերազմից յետոյ տրուող հարցերն աւելի են այրում եւ՛ հարցը տուողի, եւ՛ պատասխանը փնտռողի էութիւնը։ Ոչինչ չհարցրեցիր, խնամքով փաթաթեցիր անհոգ մանկութիւնդ, պահ տուեցիր Ստեփանակերտի՝ քո սենեակը զարդարող խաղալիքներիդ, հասար Երեւան՝ թախիծն ու անափ կարօտը խոր հոգուդ մէջ ծովացած… Հիմա տանը՝ կողքիս չես։ Հարիւրաւոր արցախցի բալիկների հետ ուրախ վազվզում ես Հանքաւանի հրաշք բնութեան գրկում, խօսում ես մեզ՝ բոլորիս հոգեհարազատ Ղարաբաղի բարբառով, շուրջպար էք բռնում ու պարում՝ մոռանալով աշխարհի բոլոր պատերազմներն ու չար մարդկանց, որոնք հրահրում են այդ պատերազմները։
… Քո անկողնում նստած եմ դիմաւորում լուսաբացները, գրկում եմ բարձդ ու բոյրդ հազարապատկում է կարօտս…
Հանրապետութեան հրապարակ եմ հասնում 2 ժամ շուտ, նստում եմ ու սպասում…
Փոքրիկ պախրայի նման գիրկս է նետւում Լիլիթը։ Գրկում եմ բալիկիս ու հասկանում, որ նրան լոյս աշխարհ բերելու համար միայն, արժէ, որ ապրեմ այս անիմաստ ու փուչ կեանքը։ Երջանկութիւնս տասնապատկւում է, երբ Լիլիթս, աչուկները փայլեցնելով պատմում է ճամբարային առօրեայից, նոր ընկերներից եւ հոգատար ջոկատավարներից։ Ցոյց է տալիս նուէր ստացած գրենական պիտոյքները, իր ձեռքերով պատրաստած փափուկ փղիկը, ծիտիկի բոյնն ու նրա մէջ ապրող թռչուններին։ Փոքրիկս վերագտել էր իր խաղաղութիւնը։
— Մա՛մ, երբ կարօտում էի տունը, ձեզ, փորձում էի յիշել Երեւանի մեր տունը, որտեղ հիմա ապրում ենք, բայց աչքերիս առաջ Ստեփանակերտի մեր տունն էր յայտնւում։
Սիրտս մղկտում էր աղջկաս ասածներից, բայց, ցաւը թաքցնելու համար, համբուրում եմ հրեշտակաբոյր այտերը ու փոխում խօսակցութիւնը։
— Մա՛մ, գիտե՞ս, մենք քնում էինք օրօրոցային երգերի տակ։ Լողաւազանում լողում էինք, մեծ խարոյկ էինք վառում եւ շուրջպար բռնում։ Ամբողջ օրը տարբեր, հետաքրքիր խաղեր էինք խաղում, նոր բաներ էինք սովորում։ Շնորհակալ եմ, մա՛մ, որ ճամբար գնալու հնարաւորութիւն տուեցիր ինձ։
Երեւան