Հերմինէ Աւագեան, «Կապոյտ տանիքներ», Արմաւ հրատ., Երեւան, 2024, 82 էջ։
Նանար Սիմոնեան
Բանասիրական գիտութիւնների թեկնածու
Հերմինէ Աւագեանի «Կապոյտ տանիքներ» բանաստեղծութիւնների ժողովածուն ապաշխարութեան աղօթք է. նիւթապաշտութեան, համատարած գորշութեան եւ ազգային արժէքների ոտնահարման արդի ժամանակներում թանձր խաւարը ճեղքող, ջերմացնող ու ապրեցնող լոյսի շող։ «Խաղաղութիւնը» երազանք մնաց անհայր եւ առանց մանկութիւն մեծացած մի քանի սերնդի համար։ Արցախի շրջափակման ամիսներին ծնուած այս նամականին ծննդավայրի բոյրն ունի՝ ծաղկաշատ դաշտեր, լեռնային պարզ ու առինքնող օդ, կարօտի արահետներ…
«Չունեցած մանկութեան ուրուականը» ամենուր կրնկակոխ հետապնդում է բանաստեղծուհուն։ Մայր ու դուստր անխօս հասկանում են իրար։ Դիմելով կամրջից այն կողմ մնացած մօրը՝ բանաստեղծուհին այսպէս է բանաձեւում պայքարի իր եղանակը.
Դու այսօր թարմ ծաղիկներ դիր
հօրս լուսանկարի դիմաց,
ասա՛ նրան, որ այս երկրում,
ուր հիմա մեռնում են ամեն օր,
ես որոշել եմ ապրել,
որովհետեւ դրանից բացի
ոչինչ չեմ կարող
խոստանալ նրան
(«Կապոյտ տանիքներ», էջ 15)
Շրջափակման անորոշութիւնն անհնար է խեղդել արցունքի մէջ։ Բանասեղծուհին երազում է, որ իր արցունքներից յոյսի, սպասումի եւ լուսաւոր ապագայի սերմեր ծլեն։ Նա ուզում է, որ սպասումը ծաղկի, ինքը վերստին ծանօթ ու հարազատ փողոցներում քայլելու եւ «անգոյն մենութիւնը» փարատելու հնարաւորութիւն ունենայ։ Վտանգուած ծննդավայրից հեռու անեղանակ ու գորշ են բոլոր փողոցները, բանաստեղծուհին անզօրութիւնից պատեպատ է զարնւում։ Այս ծանր հոգեվիճակում Երկրին եւ այդ երկրում անպաշպան մնացած մօրը նամակներ գրելը դառնում է ցաւը պատուով կրելու, մխիթարելու եւ մխիթարուելու միակ միջոցը։ Արցախեան առաջին պատերազմում «Կիսատ մնացած մանկութեան հեքիաթ»-ի հերոսուհիներից է բանաստեղծուհին։ Հասուն տարիքում նրա մէջ շարունակում է ապրել նոյն զգայուն աղջնակը։ Չկայ անզօրութիւնից աւելի դառն ու ցաւոտ ապրում։ Անզօր ես, քանզի քաղաքական խարդաւանքների հետեւանքով հայրենիքում տեղաշարժուելու հնարաւորութիւնդ տնօրինում եւ սահմանափակում են օտարները, իսկ անցակէտերով կարօտների մուտքն անգամ արգելուած է.
Կարօտը երկինք է դարձել,
անձրեւում է.
ինձ մօտ քանի ամիս է
նոյն եղանակն է…
Իմ երկնքից քո երկինք անցակէտեր են
եւ կարօտների մուտքը արգելուած է…
(«Կապոյտ տանիքներ», էջ 20):
Երկրորդ աշունն է Երկրում, երբ «չորացած տերեւները աւլող չկայ», փոխարէնը՝ բռնութեան հողմը աւլել, մաքրել է Երկրի իրական տէրերի հետքը։ Հերմինէ Աւագեանի հաւատը յամառում է.
Ինչ էլ լինի,
ներկայ պիտի լինեմ յաջորդ տերեւաթափին
(Նոյն տեղում, էջ 43):
Բանաստեղծուհին մատը դնում է ցաւոտ վէրքի վրայ.
Պատերազմը մեր երկրում
անցեալ չի դառնում,
դրա համար այստեղ ոչ ոք
ապրելու ժամանակ չունի,
կռւում է…
(Նոյն տեղում, էջ 38)։
Ապրելու ժամանակ չունեցան նաեւ Տղերքը։ Հայրենիքի վաղուայ օրը փրկելու ելած հայորդիները դարձան յաւերժի ճամբորդներ.
Քո գրկում հիմա հազարավոր կեանքեր են՝
հողի տակ, ոչ թէ հողի վրայ
(Նոյն տեղում, էջ 47)։
Ապրողներին մնաց մեղքի բեռը, ապաշխարելու փափագը եւ Տղերքի գերեզմաններին վերստին թարմ ծաղիկներ խոնարհելու երազանքը։ Առանց ծննդավայրի դատարկ ու սառն են մեր սրտի փողոցները։ Ազատ ու անկախ Արցախում աչք բացած իւրաքանչիւր հայի համար ծանր ու ցաւեցնող է աշխարհի քար լռութիւնը, զզուելի են աշխարհաքաղաքական խարդաւանքներն ու Յուդայի դաւադրութիւնն աղօթքի ժամին։ Լաւատեսութիւնը քայլում է Հերմինէ Աւագեանի «Կապոյտ տանիքներ»-ի բանատողերում. «Մեր հանդիպումը կը կայանայ, Երկիր» (էջ 40), «Երանի՜ նրանց, որ չեն տեսնելու, / բայց հաւատում են քո յարութեանը…» (էջ 47), «Սա քո կարապի երգը չէ / քո արագիլները դեռ ետ կը գան» (նոյն տեղում), «Խնձորենին կախ է գցել գլուխը, / որպէսզի հողը համբուրի ճակատը / ու շշնջայ, որ հաստատ գալու են / խնձոր ուտողները» (էջ 54), «ոչ մի հեռացող / քեզ չի ասել, / որ ետ չի գալու» (էջ 57): Բանաստեղծուհին հաւատում է, որ ի վերջոյ, արդար դատաստան լինելու է («Աստուած չի զգուշացնելու / ջրհեղեղի մասին», էջ 51), հայը վերստին իր ամբողջական հայրենիքի տանիքները երազ-երազանքի կապոյտով է ներկելու եւ հողի վրայ իրական տէրերն են վերստին քայլելու. «Չգիտեմ ե՞րբ, բայց մի օր / մի խարտեաշ մանուկ նորից / կը տրորի քո փափուկ ձիւնը / եւ իր առաջին քայլերը կ՚անի, / եւ դուք նորից միասին կը քայլէք, / ու դուք միասին կը տաքացնէք / ապագայի սառած ձեռքերը» (էջ 49):
Երեւան