Category: ԳՐԱԿԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

Մ. Մ. ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ

Մշակոյթը ինքը հայ ժողովուրդն է։
Համաստեղ

Ազգը կրնայ հզօր բանակներ ունենալ եւ սակայն պարտուիլ
ու անցնիլ, երբ զօրաւոր չէ հոգեպէս։ Մեր գոյութեան գաղտնիքը
այդ հոգեկան մշակոյթին ուժն է, որուն ոչ մէկ թշնամի կրցաւ հասնիլ։
Համաստեղ

Համաստեղի (Համբարձում Կելենեան, 1895-1966) «Շրջանը եւ Րաֆֆի» ծաւալուն ուսումնասիրութիւնը ներկայացնելու առիթ ունեցել եմ(1)։ Փորձեմ «Համաստեղ. Մոռացուած էջեր» քառահատորի Դ. գրքում (Երեւան, 2007) հրատարակածս ձեռագրերի եւ յօդուածների միջոցով (էջ 131-267) ներկայացնել գրողի կարծիքը մեր մշակույթի նշանաւոր դէմքերից մէկի՝ Գրիգոր Արծրունու (1845-1892) եւ ոչ պակաս նշանաւոր Continue reading “ՀԱՄԱՍՏԵՂԸ ԳՐԻԳՈՐ ԱՐԾՐՈՒՆՈՒ ԵՒ «ՄՇԱԿ»Ի ՄԱՍԻՆ”

ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ

Գրելու մասին յաճախ գրած եմ, եւ ընդհանրապէս խօսքը ի՛նչ գրելուն մասին է եղած։ Այս անգամ սակայն հարցադրումը տարբեր է, ու անոր անդրադառնալուս պատճառը կամ շարժառիթը Le Devoir օրաթերթի 23-24 ապրիլ 2022 թիւի շաբաթական գրական յաւելուածի իր սիւնակին մէջ Louis Cornellier-ի ստորագրած «Écrire» («Գրել») յօդուածն է։
Ինչո՞ւ կը գրեն, կամ ինչո՞ւ կը գրենք, ընդհանրապէս։ Continue reading “Ինչո՞ւ կը գրեն(ք)”

ՔՐԻՍՏԻՆԷ ԲԱԳՐԱՏԵԱՆ

Մարդկային մտածողութեան իսկական յայտնագործութիւններից մէկը կարելի է համարել մետալեզուի գաղափարը[1]: Մետալեզուն այն արհեստական, միջանկեալ լեզուն է, որի միջոցով ուսումնասիրւում է բուն լեզուն: Մարդու տրամաբանական գործունէութիւնը յանգեցրել է նրան, որ հնարաւոր է դարձել լեզուի կառուցուածքային առանձնայատկութիւնների հիման վրայ կոդաւորել մի նոր սիմվոլների լեզու՝ այն անուանելով մետալեզու: Continue reading “ՎԵՐՆԱԳԻՐԸ՝ ՈՐՊԷՍ ՄԵՏԱԼԵԶՈՒ ԼԵՒՈՆ ԽԵՉՈՅԵԱՆԻ ԱՐՁԱԿՈՒՄ”

ՆԱՐԻՆԷ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ

բ.գ.թ., դոցենտ, Արցախի պետական համալսարան

Կորուսեալ ծննդավայրի վերյուշը, ցեղասպանութեան ու բռնագաղթի յիշողութիւնները ուղեկցել են Արամ Հայկազին ամբողջ ստեղծագործական կեանքի ընթացքում, դարձել պատմութիւն եւ յուշագրութիւն, պատմուածք ու վէպ, որոնց կենտրոնում ինքն է՝ որպէս Գարահիսարի մնացորդաց սերունդ: 1949-1954 թթ. գրեց ու հրատարակեց «Ցեղին ձայնը» պատմուածքների երկհատորեայ ժողովածուն, 1962 թուականին՝ «Չորս աշխարհ» գիրքը, 1973-ին՝ «Չորս տարի Քիւրտիստանի լեռներուն մէջ» ինքնակենսագրական պատում-յուշագրութիւնը: Առաջին ստեղծագործութիւններից սկսած՝ կորուսեալ ծննդավայրն ու իր անցած ճանապարհը՝ որպէս ժողովրդի պատմական ճանապարհ, դարձան նրա հիմնական թեման, որ Continue reading “ԱՐԱՄ ՀԱՅԿԱԶԻ «ՇԱՊԻՆ ԳԱՐԱՀԻՍԱՐ ՈՒ ԻՐ ՀԵՐՈՍԱՄԱՐՏԸ» ԳԻՐՔԸ”

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹՈՓՉԵԱՆ

Կայունացած մի օրինաչափութիւն է նկատւում գրականութեան պատմութեան մէջ: Առաջին քայլերն անող բանաստեղծների ջախջախիչ մեծամասնութիւնը, եթէ ոչ բոլորը, մի որոշ շրջան, մինչեւ հասունանալը, մինչեւ սեփականը հաստատելը, գտնւում են մեծերի մոգական ազդեցութեան ներքոյ, դրանով իսկ ասես նշելով իրենց ակունքը, քերթողական նախասիրութիւնները: Բաւական է յիշել թէկուզ Չարենցի օրինակը, որի առաջին բանաստեղծութիւններում նկատւում է Տէրեանի բացայայտ ազդեցութիւնը: Ֆրանսիացի դրամատուրգ եւ արձակագիր Ժան Ժիրոդուն էլ հետաքրքիր դիտարկում ունի` գրուած նման մի առիթով: Խօսելով իր առաջին քայլերի մասին գրականութեան մէջ, գրում է. «Ես հիւրասիրում էի ինձ ոչ թէ գրքերով, այլ հէնց նոյն Continue reading “ԸՆԴՀԱՏՈՒԱԾ ԹՌԻՉՔ (Պետրոս Հերեանի դիմանկարի ուրուագիծ)”

ՆԱՐԻՆԷ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ

բ.գ.թ., դոցենտ, Արցախի պետական համալսարան

Արեւմտահայ տոհմիկ ինքնութեան, կորսուած ծննդավայրով ամբողջացող պատմական հայրենիքի ոգեղէն գոյութեան վերահաստատման տեսանկիւնից Համաստեղի արձակը գեղագիտական նոր որակ ու նշաձող սահմանեց սփիւռքահայ գրականութեան մէջ՝ սկզբնաւորելով եւ առաջնորդելով կարօտի գրականութիւնը։ Արեւմտահայ նախաստեղծ ոգու յայտնաբերմամբ, բնութենապաշտ մարդու աշխարհայեացքային հետահայեաց խորաքննութեամբ, մարդ-բնութիւն հոգեւոր կապուածութեան ու ներդաշնակ համակեցութեան ենթաշերտերի բացառիկ ընկալմամբ, յիշողութեան մէջ փլատակուող հայրենի երկրի անխաթար պատկերի գոյաբանութեան մտայնութեամբ Համաստեղը ազգային մշակոյթի մէջ ամրագրեց Խարբերդի գեղարուեստական աշխարհը՝ Continue reading “Գեղարուեստական ժամանակի եւ տարածութեան խնդիրը Համաստեղի արձակում”

(Մի քանի էջ »Բազմավէպ«ի պատասխանատուների հետ Համաստեղի նամակագրութիւնից)

ՄԱՐԳԱՐԻՏ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ

Համաստեղի (Համբարձում Կելէնեան, 1895-1966) ստեղծագործութիւնների մատենագիտական ցանկերը(1) կազմելիս «Բազմավէպ» հանդէսի «Գեղունի»(2) յաւելուածի 1947 թ. համարում գտայ Համաստեղի «Պանն էր անցեր իմ պարտէզէն»(3) մանրապատումը։ Գիտէի, որ Սիմոն Վրացեանի հրատարակած «Հայրենիք» տարեգիրք-տօնացոյցի 1947, 1948 թթ. համարներում տպագրուած են գրողի «Կարմրալանջը», «Իրիկնամուտ» եւ «Առաջին Continue reading “ՄԻ ՎՐԻՊԱԿԻ ՀԵՏՔԵՐՈՎ. ՀԱՄԱՍՏԵՂԻ ՎԵՐՋԻՆ ՆԱՄԱԿԸ”

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹՈՓՉԵԱՆ

Գրաքննադատի եւ լրագրողի իմ գործունէութեան ամբողջ ընթացքում կտրականապէս դէմ եմ եղել «չեմպիոնական» արատաւոր այն սկզբունքին, որ շատ յաճախ մեզանում կիրառւում է արուեստի եւ գրականութեան գործիչների վաստակը գնահատելիս: «Ամենամեծին» եւ «ամենատաղանդաւորին վերջերս աւելացաւ «ամենահանճարեղը», կարծես հանճարեղ լինելը քիչ է եւ դեռ պէտք է մի բան էլ վրան աւելացնել:
Պօղոս Գուբելեանի գրականութեանը ծանօթ եւ ըստ արժանւոյն գնահատել իմացող գրաքննադատը, ենթադրում եմ, պիտի մի պահ տրուի նման գայթակղութեանը` նրան որակելու որպէս Սփիւռքի գրականութեան անցած յիսուն տարիների ամենա… Չենք թաքցնում, այդ գայթակղութիւնը մեզ էլ է փորձութեան ենթարկել, բայց Continue reading “ԿԵԱՆՔԻ ԹԵԼԱԴՐԱՆՔՈՎ — (ՊՕՂՈՍ ԳՈՒԲԵԼԵԱՆԻ ԾՆՆԴԵԱՆ 85 ԵՒ ԳՐԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԷՈՒԹԵԱՆ 65-ԱՄԵԱԿՆԵՐԻ ԱՌԻԹՈՎ)”

ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ

Քայլեց աքսորի զարհուրելի ճանապարհներով, ապրեց ամենասարսափելի կենտրոնացման ճամբարներից՝ Մէսքէնէում, տեսաւ ու զգաց մահը ամենուրեք, երկարատեւ հոգեվարք ապրող, հրաշքի յոյսով՝ համատարած հիւանդութիւնների, սովի ու ծարաւի մթնոլորտում անմարդկային ստորացումների գնով զազրելի կեանքին կառչած, մարդկային խլեակների։ Բախտաւոր էր Արամ Անտոնեանը(1), ողջ մնաց, չորս անգամ անյաջող փախուստից յետոյ, Դեր Զորի անապատից էլ անցնելով վերջապէս Հալէպ հասաւ։ Երկուսուկէս տարի, թաքնուած մնաց դահիճներից ու հազիւ պատերազմի աւարտից յետոյ փորձեց իր բնականոն գրական կեանքին վերադառնալ, թղթին յանձնել ապրածը, տեսածն ու լսածը։ Եւ այնքան շատ էին դրանք, որ կարող էին հատորներ լցնել. «Շատ անգամ կը խորհէի, որ իւրաքանչիւրին [վերապրողին] համար առանձին հատոր մը գրել պէտք պիտի ըլլար, այդ ահաւոր Continue reading “ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՍԵՒԱԳՈՅՆ ԷՋԵՐԸ ԱՐԱՄ ԱՆՏՈՆԵԱՆԻ ՄՕՏ”

Ս.Ա.Յ.

Զարուհի Գալէմքերեան, ծնեալ Սեֆերեան կը պատկանէր հայ կին գրողներու այն սեղմ բայց նշանակալից տասնեակին, որոնք ապրեցան եւ ճոխացուցին արեւմտահայ գրականութեան ոսկեդարը, որ պիտի ընդհատուէր Մեծ Եղեռնի արեան ծովով։ Այն տասնեակին, որոնց գրութիւնները Դանիէլ Վարուժան եւ Յ.Ճ.Սիրունի ներկայացուցած էին իրենց 1914-ի «Նաւասարդ» հանդէսի էջերէն(*)։ Continue reading “Զարուհի Գալէմքերեան, Եւտերպէ (1874-1971) — ՄԱՀՈՒԱՆ 50-ԱՄԵԱԿ”