Category: ԳՐԱԿԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

ՆԱՆԱՐ ՍԻՄՈՆԵԱՆ

Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս

Ծանօթ. խմբ. — Այս տարի լրացաւ 20րդ դարու երկրորդ կէսի մեր գրականութեան ամենայատկանշական դէմքերէն Յակոբ Կարապենցի մահուան 25-ամեակը։ Ստորեւ կը ներկայացնենք Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութեան մասին Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս Նանար Սիմոնեանի ընդարձակ աշխատասիրութեան ներածականը։ Յաջորդական թիւերով պիտի տանք աշխատասիրութեան շարունակութիւնը՝ գլուխ առ գլուխ։

ՆԵՐԱԾՈՒԹԻՒՆ

Քսաներորդ դարի երկրորդ կէսի սփիւռքահայ արձակը դժուար է պատկերացնել առանց Յակոբ Կարապենցի գրական հարուստ ժառանգութեան։ Նա պատմուածքի, վիպակի, վէպի, փորձագրութեան ժանրային սահմաններում վերակառուցել է իմացական խօսքի սրութիւնն ու նպատակասլաց ընթացքը։ Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 1”

HERVÉ GEORGELIN

Ծանօթ խմբագրութեան — Մեր օգոստոսի թիւով անդրադարձած էինք ֆրանսացի պատմագէտ եւ թարգմանիչ Հերվէ Ժորժըլէնի խմբագրութեամբ լոյս տեսած Զաւէն Պիպէռեանի ինքնակենսագրական ֆրանսերէն գրքին։ Այս թիւով ընթերցողին կը ներկայացնենք գրքին ուշագրաւ ներածականը, որ խմբագիրը սիրով տրամադրեց «Հորիզոն գրական»ին։

Le texte que voici est un document exceptionnel portant sur l’histoire de la Turquie kemaliste de la fondation de la République à l’immédiat après-Seconde-Guerre mondiale. Il est écrit par un des plus stimulants écrivains arméniens de l’Istanbul républicaine dont la notoriété fut soigneusement étouffée par les notables arméniens de cette communauté qui désiraient continuer leur vie discrète dans les conditions politiques qui leur étaient faites. Continue reading “Bibérian ou un Arménien de Turquie qui n’entendait «ni se dérober ni mentir»(1)”

Ն. ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ

Հայ արդի գրականութեան արձակ բանաստեղծութեանց ոսկեմատեանին մէջ իր անմահ տեղը ունի «Ստուերները» խորագրով խռովիչ էջ մը, որ կը պատգամէ հայոց սերունդներուն.

Գեղեցկութիւնները ծածկուած են ստուերներով. ստուեր կայ կեանքի ամէն երեւոյթի վրայ։
Արշալոյսները ստուերներու ծոցէն կը պատռին, ինչպէս շուշանները՝ կոկոններէն։ Continue reading “Հայոց սիզիֆեան երթին մեծատաղանդ երգիչը՝ Վահան Թոթովենց (1889-1937)”

ՆԱՐԻՆԷ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ

բ. գ. թ., դոցենտ, Արցախի պետական համալսարան

«Ես նախանձում եմ Ստեփան Զօրեանին, որ նրա ծննդավայրը՝ Ղարաքիլիսան, այստեղ է, այս հողի վրայ… Մեր օրօրոցը մնաց այն կողմը: Ու մենք ունենք մի մաշող կարօտ…. Ոչ ոք չի խօսում այդ կոտորածների մասին: Մինչդեռ մեր սրտից արիւն է կաթում, երբ յիշում ենք…. Ինձ յուզում են կոտորածները, ինձ հանգիստ չեն տալիս: Ես վէպ եմ գրում: Մինչեւ չգրեմ՝ հանգիստ չի իջնի ինձ վրայ: Դա իմ հոգու պարտքն է, իմ խոշտանգուած էութեան մի մասն է, որ ճչում, կանչում է ինձ»(1):

Վ. Թոթովենց

1920-1930-ական թթ. խորհրդահայ արձակում, գրաքաղաքական կոնկրետ նախադրեալներով պայմանաւորուած, զարգացման սրընթաց աստիճանի հասաւ ինքնակենսագրական ժանրը: Ծրագրային միտուածութեամբ առանձնացող ինքնակենսագրական ժանրը կարճ ժամանակաընթացքում` 1927-1935 թթ., երեւան բերեց գեղարուեստական ինքնատիպ արժէքներ, որոնց մի ծայրում Գ. Մահարու «Մանկութիւն», «Պատանեկութիւն», Վ. Թոթովենցի «Կեանքը հին հռովմէական ճանապարհի վրայ», Զ. Եսայեանի «Սիլիհտարի պարտէզները» վիպակներն են, միւսում` Ս. Զօրեանի «Մի կեանքի պատմութիւն»-ը: Հիմնաքար ունենալով Չարենցի Continue reading “ԻՆՔՆԱԿԵՆՍԱԳՐԱԿԱՆ ԺԱՆՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՄԻՏՈՒՄՆԵՐԸ 1920-1930-ԱԿԱՆ ԹԹ. ԽՈՐՀՐԴԱՀԱՅ ԱՐՁԱԿՈՒՄ”

ՍԻՐԱՆՈՅՇ ԴՒՈՅԵԱՆ

Օրեր առաջ Երեւանի մէջ լոյս տեսաւ խորհրդահայ աքսորական գրականութեան հայ ընթերցողին առայժմ անյայտ կոթողային գործ մը` Վաչէ Սարգսեանի Ակեղդամա եռահատոր վէպի առաջին` Անկրկնելի պատմութիւն հատորը: Վէպը գրուած է 1960-1980-ական թուականներուն` հեղինակի` աքսորէն վերադառնալէն շատ չանցած: Continue reading “Վաչէ Սարգսեանի վերադարձը”

ԹԵՀՄԻՆԱ ՄԱՐՈՒԹԵԱՆ

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ ԿՈՂՄԷ — Այս տարի արեւելահայ արձակի ամենատաղանդաւոր դէմքերէն Ակսել Բակունցի ծննդեան 120-ամեակն է։ Բոլորիս ծանօթ են իր կեանքի դրուագները, ընդհուպ մինչեւ իր եղերական մահը որպէս ստալինեան նախճիրի մեծագոյն զոհերէն։ Սակայն Բակունցի անձնական կեանքը ընդհանրապէս լուսարձակներէ դուրս մնացած է։ Այդ գծով 2017-ին յօդուածագիրը «Սիւնիք» հայագիտական հանդէսին մէջ ուշագրաւ գրութիւն մը տուած էր, որ մեր ընթերցողներուն կը ներկայացնենք ստորեւ։

Շատ պէտք է ջանալ Բակունցի կենսագրութեան մէջ կանանց մասին որեւէ յիշատակում գտնելու համար: Դժուար է ամբողջական պատկերացում կազմել Բակունցի հոգեկան-ներաշխարհային կեանքի մասին: «Խորունկ, հանդարտ ու յստակ» խառնուածքի տէր գրողը անձնական ապրումներ ու զգացմունքներ արտայայտելու մէջ էլ չափազանց զուսպ էր ու հաւասարակշիռ: Նրա կեանքում չեն եղել յախուռն, աղմկոտ սիրային պատմութիւններ, ինչպէս, օրինակ, Չարենցի կեանքում, բայց եղել են նուիրական անուններ, որոնք ուղեկցել են Բակունցին կարճատեւ կեանքի որեւէ շրջանում, կերպարային ու պատկերային իւրօրինակ նրբագծերով հիւսուել ստեղծագործական աշխարհին: Continue reading “ԿԱՆԱՅՔ ԱԿՍԵԼ ԲԱԿՈՒՆՑԻ ԿԵԱՆՔՈՒՄ”

ԶՈՀՐԱՊԻ ԿԵԱՆՔԻ ՎԷՊԸ ՈՐՊԷՍ ԳՐԱԿԱՆ ՄԻ ԱՄԲՈՂՋ ՍԵՐՆԴԻ ԵՒ ՄԻ ԱՄԲՈՂՋ ԺՈՂՈՎՐԴԻ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ՄԱՐՄՆԱՒՈՐՈՒՄ

ՀԵՐՄԻՆԷ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ

 

Պ. Զեյթունցեանը Գրիգոր Զոհրապի կենսապատումի լուսարձակով արծարծում է մեր ամենամեծ կորստի թեման: Արձակագիրը պատկերել է հայ մտաւորականութեանը, նրա պայքարը ազգային ինքնութեան պահպանման, ազգային գաղափարի տարածման համար: Միաժամանակ գրողը թափանցել է Հայոց ցեղասպանութեան հրահրման իրողութեան մէջ, ցոյց տուել հակառակ կողմում կանգնածներին, նրանց, ովքեր ելել էին հայութեան դէմ եւ կամենում էին իրենց նպատակների իրագործմանը հասնել առաջին հերթին հայ մտաւորականութեան գլխատմամբ: Continue reading “ԿԱՐԴԱԼՈՎ ՊԵՐՃ ԶԵՅԹՈՒՆՑԵԱՆԻ «ՎԵՐՋԻՆ ԱՐԵՒԱԳԱԼԸ»”

ՆԱՐԻՆԷ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ

ԱՐԱՄ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆԻ ՄԱՀՈՒԱՆ 100-ՐԴ
ԵՒ ԳՈՒՐԳԷՆ ՄԱՀԱՐԻԻ ՄԱՀՈՒԱՆ 50-ՐԴ ՏԱՐԵԼԻՑՆԵՐՈՒՆ ԱՌԹԻՒ

«Հայաստանի ու հայութեան վիճակուած վերջին կէս դարու բոլոր դառնութիւններուն մասնակից մարդն է Մահարին: Ծնած է Վան ու պատմական Հայաստանի պատմական այդ մասին հրդեհումին ու բռնագրաւման ականատես եղած է ան եւ հայրենիքի չափ քաղցր իր երիտասարդութիւնը զոհ տուած է հիւսիսի ցուրտերուն: Պատանութեան թուրքին թուրքութիւնը տեսաւ եւ երիտասարդութեան պոլշեւիկներու սիպերիական սահմռկեցուցիչ պարգեւները ապրեցաւ: Իր լափլիզած հայրենիքի այրող յիշատակին եւ հիւսիսի ցուրտերուն ցուրտ յաճախանքին միջեւ կեցած բազմախոց մարդն է այսօր անիկա, ներքնապէս ընկճուած եւ ստեղծագործական նախկին իր կենսունակութիւնը վրայ տուած վիրաւոր անձ մը, որ ապրող էակ մը ըլլալէ աւելի ողբերգութեան մը կենդանի յուշարձան է եւ գրող մը ըլլալէ աւելի` գրականութեան նիւթ մըն է, վէպի մը սրտառուչ հերոսը»(1):

Պ. Սնապեան

Պատմաքաղաքական որոշակի շեշտադրումներով հանդերձ` Մահարու «Այրուող այգեստաններ» վէպը չի կարող դասուել ոչ պատմավէպի, ոչ քաղաքական վէպի շրջանակներում. այն կենցաղ-հոգեբանական երկ է` ծնունդ առած 1930-ական թթ. գրական կենսոլորտում` «Երկիր Նայիրի»-ի եւ «Կեորէս»-ի կողքին: Սա ինքնին նշանակում է, որ Մահարու այս երկը կորսուած հայրենիքի հոգեւոր վերստեղծման Continue reading “ՊԱՏՄԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆԸ ԵՒ ԳՈՒՐԳԷՆ ՄԱՀԱՐՈՒ «ԱՅՐՈՒՈՂ ԱՅԳԵՍՏԱՆՆԵՐ» ՎԷՊԸ”

ԴՈԿՏ. ՄԱՐԻ ՌՈԶ ԱԲՈՒՍԷՖԵԱՆ

Վարուժանը միայն արեւմտահայութեան ցաւերով չի ապրել, նրա մտածումները ընդգրկում են ողջ հայութեան, այսինքն արեւելահայութեանն նոյնպէս: Պոլսից դուրս, հայութեան վիճակը էլ աւելի էր վատթարանում: Հեռաւոր շրջաններից ՀՅԴ տարած աշխատանքի հետեւանքով ժողովրդի արթնացման լուրերն էին գալիս, որն ալեկոծուած էր պահում ողջ հայութեան եւ յատկապէս իր նման մտածողի: Այդ կուսակցութեան գաղափարախօսութեան մէջ տեսնելով իր մտածումների, սկզբունքների հարազատութիւնը, ժողովրդի ազատագրման համար նրա տարած անձնազոհ աշխատանքը, անդամակցեց, անմնացորդ նուիրուեց նրա գաղափարներին եւ սկսեց նոր անուղակի ուղիներ փնտրել, նոր գաղափարներով արթնացնելու սարսափի մէջ ապրող իր ժողովրդին:

Continue reading “Իր ցեղին սրտի զարկերուն մէջ մտած 135-ամեայ մեր հանճարեղ բանաստեղծ՝ Դանիէլ Վարուժանի երթը — Բ.”

«Հայը պիտի ապրի հակառակ իր դահիճներուն:
Ժանիքի դէմ ժանիք, թաթի դէմ թաթ վրիժառու»
Դանիէլ Վարուժան

ԴՈԿՏ. ՄԱՐԻ ՌՈԶ ԱԲՈՒՍԷՖԵԱՆ

Ա.
Փոքր էի, դեռ գրել-կարդալ չգիտէի, մայրս միշտ մեզ համար կարդում էր տարբեր բանաստեղծութիւններ, տարբեր գրողներից, յատկապէս արեւմտահայ: Անբացատրելիօրէն միայն երկու բանաստեղծութիւն էր անմիջականօրէն ազդել իմ վրայ, աւելի ճիշտ՝ այդ երկուսի մի քանի տողերը, լսածս պահից, պատկերաւոր կերպով տեղաւորուել էին իմ մէջ եւ ապրում ու շնչում էին ինձ հետ: Առաջինը՝ «Բանուորուհին» բանաստեղծութիւնից էր, երկրորդը՝ «Կարօտի նամակ» Վարուժանից: Անշուշտ վերնագրերին շատ յետոյ ծանօթացայ։

Continue reading “Իր ցեղին սրտի զարկերուն մէջ մտած 135-ամեայ մեր հանճարեղ բանաստեղծ՝ Դանիէլ Վարուժանի երթը”