Հորիզոն շաբաթաթերթի գրական յաւելուածը
Զարուհի Գալէմքերեան, ծնեալ Սեֆերեան կը պատկանէր հայ կին գրողներու այն սեղմ բայց նշանակալից տասնեակին, որոնք ապրեցան եւ ճոխացուցին արեւմտահայ գրականութեան ոսկեդարը, որ պիտի ընդհատուէր Մեծ Եղեռնի արեան ծովով։ Այն տասնեակին, որոնց գրութիւնները Դանիէլ Վարուժան եւ Յ.Ճ.Սիրունի ներկայացուցած էին իրենց 1914-ի «Նաւասարդ» հանդէսի էջերէն(*)։ Continue reading “Զարուհի Գալէմքերեան, Եւտերպէ (1874-1971) — ՄԱՀՈՒԱՆ 50-ԱՄԵԱԿ”
Յովհաննէս Թումանեանի «Թմկաբերդի առումը» պոեմը թերեւս նրա ամենակատարեալ երկն է: Գրուած լինելով Թումանեանի ստեղծագործական կեանքի ամենավճռորոշ եւ, ըստ էութեան, բեկումնային 1902 թուականին, այս պոեմը զարմանալիօրէն ներդաշնակում է երիտասարդ Թումանեանի ստեղծագործական յախուռնութիւնն իր ամբողջ գրաւչութեամբ եւ հետագայ տարիների հասուն Թումանեանի իմաստնութիւնն ու ստեղծագործական թաքնատեսութիւնն ու ենթատեքստայնութիւնն իր ամբողջ խորհրդաւորութեամբ ու առեղծուածայնութեամբ: Այլ խօսքով՝ այն Continue reading “Թմկաբերդի առման երկու տարբերակ”
Հայ պոեզիան էպոսի գրական-բանաստեղծական մշակումների ու անդրադարձների մեծ փորձառութիւն ունի։ Էպոսի առաջին պատումի գրառումից ի վեր տասնեակ պոետիկ մշակումներ են եղել՝ ստեղծուած տարբեր նպատակներով, նախատեսուած ընթերցողական տարբեր շրջանակների համար, գաղափարական տարբեր ուղղուածութեամբ։ Բանաւոր էպոսի այդ գրական մշակումները մեծապէս նպաստել են «Սասնայ ծռերի» հանրային ճանաչմանը։ Մասնաւորապէս Յովհաննէս Թումանեանի «Սասունցի Դաւիթ» պոեմը (1903 թ.) մեր էպոսի ամենից յայտնի տարբերակն է եւ իր ձեւաբովանդակային ամբողջականութեամբ, գաղափարի եւ իրացման, ներդաշնակութեամբ անգերազանցելի է մնում մինչ օրս։ Թէեւ ինքը՝ Յովհ. Թումանեանը Continue reading “ԱԳՌԱՒԱՔԱՐԻ ԴՌՆԵՐԸ ԹԱԿԵԼՈՎ — ԷՊՈՍԸ ՅԵՏԱՆԿԱԽՈՒԹԵԱՆ ՇՐՋԱՆԻ ՊՈԵԶԻԱՅՈՒՄ”
Ատենը անգամ մը Յակոբ Կարապենցի նորագոյն երկը հրթիռի նման կ՚արձակուէր մեր գրական անջրպետին մէջ: Կու գար երկը բոլոր կողմերով յղկուած, փայլատակող, ամբարած կառոյց, ոյժ եւ զօրութիւն, այնպիսի վարպետութեամբ մը որ կը լեցուէինք ակնածանքով: Գոյութիւն ունի Կարապենցի գրականութիւնը իբրեւ տինամիք իրականութիւն: Continue reading “ՅԱԿՈԲ ԿԱՐԱՊԵՆՑ — ԳԵՐԼՈՒՍԱՒՈՐՄԱՆ ԱՌԱՔԵԱԼ եւ ԼԵԶՈՒԻ ԿԱԽԱՐԴ”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
Գրական իր կեանքի առաջին տասնամեակում Սարոյեանը գրել է մի քանի հարիւր պատմուածք, որոնց մեծ մասն ամփոփուել է տասից աւելի ժողովածուներում։ Սարոյեանը յատկապէս կարճ պատմուածքի, նորավէպի ժանրում ներմուծել է տեղի ու ժամանակի իրողութեան հետ սերտօրէն կապուած սոցիալական-հոգեբանական թարմ թեմատիկա, արդիական հնչեղութիւն ունեցող մարդասիրական բարոյեական մոտիւներ, պատումի նոր ձեւեր, քնարականութեամբ ու հումորով լի Continue reading “ԿԱՐԱՊԵՆՑ-ՍԱՐՈՅԵԱՆ ԳՐԱԿԱՆ ԱՌՆՉՈՒԹԻՒՆՆԵՐ”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԵՐՐՈՐԴ
(Բ.)
ՍՓԻՒՌՔԱՀԱՅ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ԹԵՄԱՏԻԿ-ԲՈՎԱՆԴԱԿԱՅԻՆ ԱՐԾԱՐԾՈՒՄՆԵՐԸ ԵՒ ՆԵՐՔԻՆ ՄԱՐԴՈՒ ՊՐՈԲԼԵՄԸ ԳՐՈՂԻ ՎԷՊԵՐՈՒՄ
Եթէ երկու վէպերի միջեւ զուգահեռներ տանենք, ակնյայտ կը դառնան ոչ երկրորդական կարգի կառուցողական ընդհանրութիւնները։ Գլխաւոր հերոսներ «օտար» Հոմերը եւ զտարիւն հայ Ադամը վիպական երկու գործողութիւնների աւարտին կորցնում են իրենց բացարձակ սէրերը՝ Ալմիրային ու Զելդային։ Արտաքնապէս դա անակնկալ է երկու տղամարդկանց համար, իրականում այստեղ գործում է մի ուրոյն օրինաչափութիւն. հերոսի ինքնակենսագրական, տիրական ու Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 7”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԵՐՐՈՐԴ
(Ա.)
ՍՓԻՒՌՔԱՀԱՅ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ԹԵՄԱՏԻԿ-ԲՈՎԱՆԴԱԿԱՅԻՆ ԱՐԾԱՐԾՈՒՄՆԵՐԸ ԵՒ ՆԵՐՔԻՆ ՄԱՐԴՈՒ ՊՐՈԲԼԵՄԸ ԳՐՈՂԻ ՎԷՊԵՐՈՒՄ
«Կարթագէնի դուստրը» վէպը Յակոբ Կարապենցը գրել է 1971-1972 թթ. Ուաշինգտոնում, տպագրել 1972-ին, Բէյրութի «Ատլաս» տպարանում: Նուիրուած էր հօր յիշատակին՝ ուշագրաւ խոստովանութեամբ՝ նրան, «…որի կեանքը շարունակում է ճառագել իմ եւ այլոց կեանքում»(77)։
Այն ամերիկահայ արձակագրի լայն կտաւի առաջին նշանակալից գործն էր եւ անմիջապէս գրական աշխարհում բուռն հետաքրքրութիւն առաջ բերեց, նախ ժանրի անակնկալ թուացող ընտրութեամբ եւ պատմուածքների մէջ ստեղծագործական հիմնաւոր փորձառութիւն ձեռք բերելուց յետոյ, ապա օտար միջավայրի մէջ իբրեւ «իւրային», այսինքն՝ իբրեւ զտարիւն ամերիկացի թափանցելու համարձակութեամբ, որը, անշուշտ, ընդգծելու էր ամերիկեան միջավայրն ու հոգեբանութիւնը «ներսից» ճանաչելու եւ ներկայացնելու իր խիզախութեամբ։ Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 6”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԵՐԿՐՈՐԴ
(Բ.)
ՅԱԿՈԲ ԿԱՐԱՊԵՆՑԻ ԱՐՁԱԿԸ, ՆՐԱ ՆՈՐԱՐԱՐԱԿԱՆ ՄԻՏՈՒՄՆԵՐԸ ԵՒ ԳԵՂԱՐՈՒԵՍՏԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՅԱՏԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ
Յակոբ Կարապենցի պատմուածքների երկրորդ՝ «Հին աշխարհի նոր սերմնացանները» ժողովածուն, ինչպէս եւ առաջինը, ունէր ընդհանուր նպատակասլաց ուղղութիւն, ինչը հնարաւորութիւն էր տալիս այնտեղ ամփոփուած ստեղծագործութիւնները դիտել իբրեւ հարցադրումների միասնական ամբողջական շարք։ Եւ դա այն աստիճանի, որ հեղինակին մղում էր նաեւ ժանրային կառուցուածքի նոր հարթութեան՝ վէպի նախապատուութեան ճանաչման։ Այս գրքի առաջաբանում կայ նման շահագրգիռ հարցադրում, մանաւանդ եթէ հաշուի Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 5”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԵՐԿՐՈՐԴ (Ա.)
ՅԱԿՈԲ ԿԱՐԱՊԵՆՑԻ ԱՐՁԱԿԸ, ՆՐԱ ՆՈՐԱՐԱՐԱԿԱՆ ՄԻՏՈՒՄՆԵՐԸ ԵՒ ԳԵՂԱՐՈՒԵՍՏԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՅԱՏԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ
Միացեալ Նահանգներ անցնելուց յետոյ Յակոբ Կարապենցի համար 1950-60-ական թուականները բեղմնաւոր դարձան. երիտասարդ էր, գրական ճանաչողութեան ներուժով: Նրա պատմուածքների առաջին հատորը՝ «Անծանօթ հոգիները», ըստ էութեան ամփոփեց ստեղծագործական առաջին երկու տասնամեակների արդիւնքները: Շփումը քաղաքակրթութեան նոր որակների հետ էր, ուր միջավայրն ու մարդիկ՝ «հոգիները», անհաղորդ էին: Ո՞րն է նրա համար հինը՝ «ազգայի՞նը»… Եւ եթէ այո, ապա ո՞րն է նորը՝ «ամերիկեա՞նը», որը գայթակղում, տանում է իր ետեւից, բայց եւ զգալի չափով հեռացնում է ազգային աւանդոյթի աւազանից: Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 4”
Արցախի Գրիգոր Նարեկացի համալսարանի դասախօս
ԳԼՈՒԽ ԱՌԱՋԻՆ (Բ.)
ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾԱԿԱՆ ՈՐՈՆՈՒՄՆԵՐ. — ԱՇԽԱՐՀԱՅԵԱՑՔԻ ԵՒ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹԵԱՆ ՁԵՒԱՒՈՐՈՒՄԸ, ԿԱՄ՝ ԳՐՈՂԻ ՅԱՅՏՆՈՒԹԵԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ
1981 թուականին Յ. Կարապենցը Նիւ Եորքում հրատարակում է «Միջնարար» պատմուածքների ժողովածուն, որն անմիջապէս արժանանում է «Հայկաշէն Ուզունեան» գրական մրցանակին: Երբեմնի պոլսահայ յայտնի թատերագիր եւ բանաստեղծ Մկրտիչ Հաճեանը, որ մի կարճ շրջան առաջ ովկիանոս կտրելով անցել էր Մեքսիկա, Կալիֆոռնիայում լոյս տեսնող «Ասպարէզ»ում տպագրել էր Յ. Կարապենցի առիթով բարձր գնահատութեամբ գրախօսութիւն: Continue reading “Յակոբ Կարապենցի ստեղծագործութիւնը — 3”