Նորա Պարութճեան
Գնացքի նստարանին վրայ անխնամ պառկած էր։ Միայնակ։ Կողքին՝ ոչ ոք։ Կողքը՝ մաքուր։
Դիմացի նստարանին՝ արեւելքցի օտարականի երեւոյթով երիտասարդ մը, շրջապատին անտարբեր։ Տեղ գրաւեցի քովը եւ աչքս միւս նստարանին սեւեռած հարցուցի առանց սպասելու.
— Ձե՞րն է։
— Ո՜չ։ Բայց կարեւոր գիրքի կը նմանի։ Կ’երեւի մէկը մոռցեր է։
— Կ’ուզէ՞ք դուք առնել։ Հոս ձգուելիք գիրք չէ աս։
— Չէ, դուք առէք, եթէ ձեզ կը հետաքրքրէ։
Յափշտակեցի։ Տէր կանգնող չունէր։ Արդէն տեսած էի վերնագիրը եւ հեղինակին անունը. 17-րդ դարու ֆրանսացի փիլիսոփայի մը երկն էր։
Ափիս խտխտաց բծախնդիր ընթերցողի մտերմութեան մէջ մտած գիրքին դեռ տաք գոհունակութիւնը։ Մորթս թրջեց զուսպ հպարտութիւնը էջանիւթին, կշիռ ստացած իր կրածին արժէքով, դարձած յաւակնոտ հունը միտքի ծով սուրացող գիրերու հոսքին։ Ձեռքիս, ունայնութիւնը յաղթահարած գիրքը բաւարարուածի ջերմութիւն ունէր։ Գիրքի բախտ. քիչերը կ’ունենան։
Սկսայ էջերը դարձնել տիրոջ հետքը որոնելով։ Կը փափաքէի հասկնալ, թէ ինչպիսի՞ մէկը կրնար հոս ձգած ըլլալ զայն, մոռցած։ Գնացքներու նստարաններուն ինչեր կը մոռցուին պահի անզգուշութեան տակ։
Միայն մէկ հոգիի ձեռք շոյած ըլլալու էր զայն. բացած, մէջը մտած, շրջագայած, խաղաղած։ Կամ խանգարուած դուրս սպրդած կամ խոյացած։
Վրան ձեռքի եւ աչքի հետքեր կային։ Ես տեսայ։ Ըմբոշխնուելու վրայ եղող երջանիկ մը եղած էր ան, մինչեւ չարաբաստիկ վայրկեանը գուցէ աճապարանքի, երբ ինկած էր նստարանին՝ որբանալու։ Ու ե՜ս վրայ հասած էի։ Դեռ ժամանակ չէր ունեցած պաղելու։ Հիմա իմս էր։
ՙՀիմա իմս էր՚. չմտածուած խօսք. հեգնանք։ Ո՞վ կրցած է ՙիմս՚ ըսել առանց համբուրելու այդ զգացումը տուողի հոգին։ Զայն չվերծանած։
Չեմ գիտեր ինչո՞ւ երիտասարդ ուսանողի մը ուրուականը տեսայ էջերուն մէջ։ Աւելի՝ երիտասարդուհի մը երեւակայութեանս դուռը թակեց։ Անցեալի ինքզի՞նքս տեսայ արդեօք այդ շուքին մէջ։ Բայց, նեղուած ըլլալու է ան հիմա։ Գիրքին էջերը ըսին, որ առաջին բաժինը թղթատուած է միայն, ոմանց ծայրերը ծալուած էին, յետագային նկատի առնուելու համա՞ր։ Մտածումներ թափած էին մէջը։ Հանդարտ ուժականութեան մը շոգին դեռ կը բարձրանար թուղթէն։ Եւ ակնածանք կը ստեղծէր շուրջը, զինք հասկցող-չհասկցողին վրայ՝ հաւասարապէս։ Մաքուր էին անոր ոգիին ներշնչած ձեռքերը, մատները՝ նուրբ, երկար, ներխուժումներ կասեցնող։ Ո՞վ էր արդեօք անոնց տէրը։
Կ’երեւակայէի անոր ափսոսանքը, հաւանաբար կը մտածէր, որ նուիրական իրը ով գիտէ ինչ աղտոտ ձեռքերու կամ արհամարհանքի յանձնած էր հոն մոռցած ըլլալով։ Եղածը սրբագրել կարելի չէր սակայն ու կը չարչարէր զիս այս միտքը։
Որեւէ տեղ ինկած-լքուած իր մը պատահաբար ձեռքդ ունենալ եւ հասկնալ, որ ձեռքինդ մէկու մը համար ձեռքբերում եղած է։ Ապրումներու բոյն։ Խիղճ պիտի ունենաս զայն պայուսակիդ մէջ տեղաւորած ատենդ։ Ինչպէ՞ս վարուիս ատոր հետ։ Տէր ունի։ Եւ դո՜ւն չես տէրը։ Բայց կ’ուզէիր ըլլալ։ Բայց չես։ Բայց ունիս հիմա։ Բայց քուկդ չէ։ Բայց հետդ է։ Պիտի պահես։
Խանգարուեցայ։ Երանի հեռաձայն մը ըլլար մոռցուածը ու ես կարելիութիւն ունենայի ձեւով մը թիւը ճարելու եւ հանգստացնելու անձը՝ ՙՄի մտահոգուիր, յարմար ատեն մը կը տեսնուինք եւ քեզի կը վերադարձնեմ սիրելիդ, ապահով է քովս, չի նուաստանար՚ … ես չեմ բռնաբարեր զայն, իշխանուհիի պէս կը պահեմ ուշադրութեանս կեդրոնին, կը գուրգուրամ, կը շոյեմ, կը կերակրեմ եւ … կը կերակրուիմ։ Հոնկէ քու առնելիքդ ես կ’առնեմ, քո՜ւ տեղդ, քեզի համար եւ ինծի համար, կրկնարժեւորուած։
Որքան դժուար է եղեր աւանդի մը տիրանալ։ Ճակատագիրը միայն իրեն յայտնի խաղերով առջեւդ կը նետէ այն որ ուրիշինը չէ այլեւս եւ քուկդ երբեք պիտի չըլլայ։ Պիտի պահես, իւրացնես, ըմբոշխնես, ու քեզի եկածին պէս աւանդես ուրիշին։ Զաւակի պէս, առիթի պէս, Նախախնամութեան ձեռքին պէս, քեզի վստահուած հոգեւոր հարստութեան պէս։
Ես երբեք ինքնեկ փափաքով պիտի չկարդայի այս գիրքը։ Հիմա կը կարդամ, այո, ուրիշ՝ անասելի հաճոյքով մը, որ պատասխանատւութեան միայն անմեղ կողմերով կը ճոխացնէ թեթեւամիտ հոգիս։ Անշուշտ որ այս գիրքը իմս չէ եւ պիտի չըլլայ երբեք, տեղ պիտի չգրաւէ գրադարանիս միւս գիրքերու կողքին, որոնց վրայ անունս գրած եմ յայտարարելու որ իմս են։ Վրան անունս պիտի չգրեմ։ Չէ, իմս չէ այս գիրքը, բայց զայն կորսնցուցած տիրոջ ցաւն է իմս։
Երանի իրեն՝ բուն տիրոջը։ Իր անզգուշութիւնը ծառայեց ուրիշի եւ թերեւս ուրիշներու խորացումին։
Կ’երանեմ զինք։
Փետրուար 2025
Փարիզ