ՀԵՐՄԻՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ
Ի յիշատակ Մոնթէ Մելքոնեանի (Աւօ)
Երբ նա ներս մտաւ, ես այդ ժամանակ նրա ոտքերի չափ հասակ անգամ չունէի եւ երկար ջանք էր պէտք, որպէսզի փոքրիկ աչքերս զննէին նրան՝ կօշիկների ցեխոտ ծայրերից հասնելով մինչեւ լայն ճակատը: Մազերին չհասան աչքերս, մազերը հետաքրքիր չէին կամ էլ՝ մի քիչ ճաղատ էր, չեմ յիշում: Նա այդքան էլ բոյով չէր, ոչ էլ հսկայ էր, բայց նրան տեսնելով՝ ես ակամայից հսկայի եւ թզուկի հէքեաթը յիշեցի, որ երեկ չէ առաջին օրը մայրս էր պատմել…
«Բուշլաթի»(*) գրպանից շաքար հանեց, բայց «բուշլաթն» ու շաքարը թրջուել էին անձրեւից:
—Աւօ ջան, «բուշլաթդ» հանիր, չորացիր, — հայրս դիմեց ընկերոջ հոգատարութեամբ:
— Այստեղ այնքան տաք է, որ առանց հանելու էլ կը չորանամ, — ժպտաց:
Մայրս փայտի կտորները շարում էր վառարանի առաջ: Երբ գլուխը բարձրացրեց, Աւոն ասաց.
— Մարինէ ջան, ծնունդդ շնորհաւոր:
Մայրս- շիկնեց ու շնորհակալութիւն ասաց:
— Մարտը դժուար էր, բայց յաջող էր: Յետոյ Արմէնն ասաց՝ Մարինէի ծնունդն է… Ու եկանք…
Շաքարը պահում էր ափի մէջ, յետոյ այն յայտնուեց իմ փոքրիկ ափում, յետոյ ես յայտնուեցի նրա գրկում, յետոյ ուսերին, յետոյ թռայ երկինք ու ցած իջայ առանց օդապարիկի: Նա բարձր ծիծաղեց:
— Անունդ ի՞նչ է:
— Հերմինէ, — թոթովեցի:
— Լաւ անուն է: Կ՚արտասանե՞ս ինձ համար, Հերմինէ՛:
Ես շաքարի վերջին կտորները կուլ տուեցի եւ քաղցրացած կոկորդովս մէկ արտասանեցի.
— Ալեւ,ալեւ, եկ,եկ
Զիզի քարին վել եկ,
Տակէ տոնը սարայ ինի,
Երէ տոնը բալկոն ինի
Թորքը հային ծառայ ինի…
— Հա-հա-հա՜, — նա ծիծաղեց քահ-քահ, բայց միայն վերջին տողի համար, որովհետեւ միայն վերջին տողն էր հասկացել: Յետոյ ես նորից թռայ երկինք եւ այս անգամ վայրէջքի ժամանակ փոքրիկ գլուխս արժանացաւ նրա մի հատիկ ամուր համբոյրին:
— Էդ վերջին տողը լինելու է, ա՛յ կը տեսնես, — մատը թափահարեց ու շարունակեց ծիծաղել…
Տոլմայի տաք բոյրը հասաւ մինչեւ այն աթոռին, որտեղ նա էր նստած:
— Մի քանի ժամով ենք եկել, լուսաբացին դուրս կը գանք, — ասաց՝ շնչելով բոյրը:
— Հաց կերէք, մի քիչ հանգստացէք, — ասաց տատս:
— Մածուն ունէ՞ք:
— Հա, Աւօ ջան, մածունն ինչ է, որ չլինի, էս րոպէին:
Մայրս եւ տատս սեղան բացեցին եւ տան եղած-չեղածը արագ-արագ յայտնուեց սեղանին. ազիզ հիւր էր եկել:
Ես ուզում էի ձգել վիզս ու նայել սեղանին, բայց միայն ափսէների ծայրերը կարողացայ որսալ:
— Ուզում ես շուտ մեծանալ չէ՞, — նա ասես կարդաց մտքերս, — այ դու ճարպի՜կ, արի գիրկս…
Ես մօտեցայ եւ նորից յիշեցի հսկայի եւ թզուկի հեքիաթը, բայց այս անգամ ինձ համար հսկան աշխարհի ամենաբարի մարդն էր թւում, ով կարողանում է կարդալ երեխաների մտքերը…
Գիշերուայ կէսին սկսած ընթրիքը տեւեց 15 րոպէ: Նրանք շտապում էին:
Տատս շտապեց անկողին բացել, որ գոնէ կէս ժամով պառկեն, յետոյ դուրս գան:
Աւոն աչքի պոչով նայում էր, թէ ինչպէս է տատս անկողին պատրաստում: Վայրկեանների ընթացքում կարօտը սողոսկեց աչքերը, բնաւորուեց, յուշեր ծնեց… Նա ասես չէր ուզում թարթել աչքերը, երևի ուզում էր երկար պահել յուշերը, ասես՝ եթէ թարթէր, նրանք ցած կը գլորուէին, կը կորչէին: Այդպէս նայեց երկար…
Յետոյ տատս ասաց.
— Մի քիչ պառկէք, ա՛յ բալէք, ուժ առէք, մէկ էլ ո՞վ գիտէ` երբ էք պառկելու:
Աւոն մօտեցաւ մահճակալին եւ մոռանալով, որ «բուշլաթը» թաց էր եւ հնարաւոր է դեռ չորացած չլինի, պառկեց մէջքի վրայ.
— Ա՜յ էս մէկը երանութիւն է, — ասաց ու շնչեց թարմ սպիտակեղէնի շունչը:
Տատիս աչքերը լցուեցին:
— Կեանքս թափառումների մէջ է անցել, փափուկ բան քիչ եմ տեսել, — ասաց Աւոն փակ աչքերով:
Տատս խաչակնքեց:
Հայրս գլխով նշան արեց, որ թողնենք քնի, իսկ ինքը գրկեց ինձ. ինքն էլ ունէր կարօտ առնելու ուժգին ցանկութիւն…
— Մարինէ՛, բա էս երեխան էսքան որ արթուն մնաց էդ լա՞ւ է, — տատս նայեց ինձ:
Մայրս այդ օրը 25 տարեկան էր դառնում, իսկ ես ընդամենը 3 տարեկան էի, բայց դա մօրս կեանքի ամենաերջանիկ ծննդեան տարեդարձն էր, իսկ իմ մանկութեան՝ ամենապայծառ գիշերը, յետոյ… յետոյ իմ ծննդեան տարեդարձներին միշտ մի աթոռ պիտի դատարկ մնար, իսկ գիշերները պիտի թուային երկար, շա՜տ երկար: Մարդիկ առաջին անգամ արցունք պիտի տեսնէին Աւոյի աչքերում ու նա պիտի ասէր.
— Առնելո՛ւ ենք Արմէնի վրէժը…
Յետոյ, ոչ շատ յետոյ… ինչ-որ մէկն էլ Աւոյի վրէժը պիտի խոստանար առնել…
Եթէ հէքեաթս անաւարտ չմնար ու երկնքից երեք խնձոր ընկնէր, ես անպայման մէկը կը տայի իմ ամենաբարի «Հսկային…»
Արցախ
*) Բուշլաթ — Զինուորական վերարկուի տեսակ։