Հայ ժողովրդի պատմութեան 19-րդ դարավերջին եւ 20-րդ դարասկզբին տեղի ունեցած մի շարք կարեւորագոյն իրադարձութիւններ արգելեալ նիւթեր էին Խորհրդային Հայաստանի գրեթէ ամբողջ գոյութեան ընթացքում: ՕրինակԿ. Պոլսի Օսմանեան բանկի գրաւման եւ դրան յաջորդող քաղաքում տեղի ունեցած հազարաւոր հայերի ջարդի պատմութիւնը, հասկանալի պատճառներով, չարտացոլուեց խորհրդահայ գրողների երկերում: Անկախութիւնից յետոյ էլ կարծես չէին շտապում խախտել այդ պարտադրուած լռութիւնը:
Ալեքսանդր Թոփչեանն էր միայն, որ 2008 թ. լոյս տեսած իր «Բանկ Օտոման» վէպով վերջապէս անդրադարձաւ մեր պատմութեան այդ կարեւոր էջերից մէկին: Հայաստանի եւ Սփիւռքի մամուլը բարձր գնահատեց այդ երկըմասնաւորապէս նշելով, որ դա նոր խօսք է հայ պատմավիպասանութեան մէջ: Մէկ տարի չանցած 2009 թ. վէպըդասական ուղղագրութեամբ, վերահրատարակուեց Բէյրութի «Արծիւ» հրատարակչութեան կողմից, միաժամանակ 2010 թ. յունուար-մարտ ամիսներին, ամբողջութեամբհատուածաբար, լոյս տեսաւ նաեւ «Երկիր»ում: Քիչ աւելի ուշ դարձեալ 2010 թ., թարգմանուեց ռումիներէն, այնուհետեւֆրանսերէն եւ ռուսերէն: Սրանց աւելացաւ չորրորդ թարգմանութիւնը պարսկերէն, որը լոյս տեսաւ բոլորովին վերջերս Թեհրանում:
Ալ. Թոփչեանը Yerkir.am-ի հետ զրոյցում պատմեց, որ թարգմանչիդոկտոր Գաւամեդդին Ռազավիզադեհի հետ ծանօթացել է 2016 թ. աշնանը Երեւանում: Դրդապատճառը եղել է Վահէ Քաչայի «Մի դաշոյն այս պարտէզի մէջ» ցեղասպանութեանը նուիրուած ծաւալուն վէպը, որն իրանցի հիւրը թարգմանել էր պարսկերէն եւ ցանկութիւն յայտնել գրքի ընծայագրուած օրինակը նուիրելու իր հայ գործընկերոջը, որը նոյնպէս այդ վէպը թարգմանել էր հայերէն եւ լոյս ընծայել Երեւանում 1999 թ.:
«Բանկ Օտոմանի պատմութիւնը նրան ծանօթ էր: Չէ՞ որ Վահէ Քաչայի վէպում ընդարձակ մի գլուխ կայ, որում նկարագրւում են այդ դէպքերը: Ուստի իմանալով, որ ես մի ամբողջ վէպ եմ գրելնուիրուած այդ իրադարձութիւններին, ինձնից խնդրեց ֆրանսերէն եւ ռուսերէն թարգմանութիւնները: Պարզուեց, որ նա ոչ միայն ֆրանսերէնից, այլեւ ռուսերէնից է թարգմանում եւ արդէն ռուս մի շարք դասականների գործեր է թարգմանել», — պատմեց Ալեքսանդր Թոփչեանը: Դոկտոր Ռազավիզադեհը, Թեհրան վերադառնալով, մի քանի օր անց համացանցով հեղինակից արտօնութիւն է խնդրել «Բանկ Օտոման»-ը թարգմանելու պարսկերէն, եւ ահա վէպի չորրորդ թարգմանութիւնն արդէն սեղանին է: Հեղինակը մեզ յայտնեց, որ սպասւում են նաեւ երկու նոր թարգմանութիւններ, որոնցից մէկը, ամենայն հաւանականութեամբ, լոյս կը տեսնի մինչեւ ամռան սկիզբը: Այսպիսով «Բանկ Օտոմանը» դարձաւ անկախութիւնից յետոյ գրուած ստեղծագործութիւններից, թերեւս, ամենաշատ տարածուածը եւ թարգմանուածը:
Ի միջի այլոց, այս տարի լրանում են Ալեքսանդր Թոփչեանի ծննդեան 80 եւ գրական գործունէութեան 60-ամեակները: Նա ասաց, որ իր վէպի պարսկերէն թարգմանութիւնը համարում է իր տարեդարձների լաւագոյն նուէրը:
«Երկիր», 18 մարտի 2019