ՆՌՆԵՐ

ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ

Պապս երանութեան մէջ էր. ծերութեան թոշակն աչքը ճպպացնելու նման ծախսել էր շուկայում` մի քիլօ թութուն էր գնել, մի ձեռք ներքնաշոր, մոթալ պանիր, հաց, օղի էր խմել, եւ հիմա այդ օղին նրան օրօրում էր: Ճռճռան թախտին նստած` նա ծոյլ-ծոյլ քանդում էր շալուարի կոճակները, կօշիկների ամրակապերը եւ քթի տակ դնդնում էր մի երգ, որը ոչ տխուր էր, ոչ էլ ուրախ: Դա ե՛ւ տխուր, ե՛ւ ուրախ երգ էր` խնամքով պահուած մի յուշ կինտոյական Թիֆլիսից, որտեղ պապս ծախսել էր ջահելութիւնը ճիշդ այնպէս, ինչպէս, ահա, ծերութեան թոշակն էր ծախսել մեր կիսաքաղաքի շուկայում:— Մի՛ երգիր, պապ,— ճչացի ես:
— Ինչո՞ւ, ա՛յ շան ծիծ կերած:
— Մի՛ երգիր,— ասացի,— լացս գալիս է:
Լացս գալիս էր ոչ այն պատճառով, որ երգը լացացնող էր. չէ, դա ո՛չ տխուր, ո՛չ էլ ուրախ, դա ե՛ւ տխուր, ե՛ւ ուրախ սովորական մի երգ էր, որ կինտօները երգում էին խնձոր ծախելիս` «դուլի եաբլոկի, դուլի եաբլոկի…»: Լացս գալիս էր, որովհետեւ պապս, հօրս հայրը, որի միակ թոռը ես էի, որի ասելով մեր օճախի միակ յոյսը ես էի, ծերութեան թոշակը մինչեւ վերջին կոպէկը ծախսել էր` առանց ինձ յիշելու: Միայն խմած օղու փողերով նա կարող էր տուն բերել հինգ-վեց հատ մեծ նուռ, եւ այդքանը բաւական կը լինէր, որ հիմա լացս չգար:
Գիտէ՞ք, ես հէքեաթներ եմ հնարում, այսինքն` ո՛չ թէ հնարում, այլ պատմում եմ: Ես չեմ էլ պատմում` տեսնում եմ հնարածս, պատմածս հէքեաթները, եւ այդ հէքեաթներում միշտ էլ նուռ է լինում: Նուռը միայն միրգ չէ: Նուռը հէքեաթ է, նռան բազմանիստ հատիկները, այդ պսպղուն կարմիր հատիկները ադամանդներ են, յակինթ, իսկ ադամանդ ու յակինթ որտե՞ղ է հանդիպում: Հէքեաթո՛ւմ:
Արդէն քանի օր է` ես մտնում եմ մրգերի խանութ ու նայում եմ նռների կոյտին: Ես մտովի կճպում եմ բոլոր այդ նռները եւ հատիկներից ապարանջան եմ սարքում, մանեակ…
Այսօր վաճառողը, երեւի ախորժակ գրգռելու համար, մի մեծ նուռ էր կտրել, եւ հիւթը, արեան նման հիւթը կաթկթել էր վաճառասեղանին: Այդ կարմիր կաթիլներն այնպէ՜ս էին փայլփլում, այնպէ՜ս էին կանչում, որ ես չդիմացայ. մատս գողտուկ մօտեցրի, որ յետոյ բերանս տանեմ, բայց կաթիլները սառել էին, սառոյց էին դարձել:
— Լացդ գալի՞ս է, լա՛ց եղիր,— ասաց պապս,— երբ մարդու լացը գալիս է` պիտի լացի, եթէ ուտել է ուզում` պիտի ուտի, եթէ խմել է ուզում` պիտի խմի…
Հիմա նա մերկ էր եւ փորձում էր հագնել նոր վարտիքն ու շապիկը, որ թութունի, մոթալ պանրի, հացի հետ բերել էր շուկայից: Ես սարսափով մտածեցի որ վարտիքն ու շապիկը երեւի ուրիշինն են, որը հիմա չկա՜յ, մեռե՜լ է, չկա՜յ, թէ ինչո՞ւ պիտի վաճառէին շուկայում: Ես մտածեցի որ այդ մեռածը այս գիշեր կամ վաղը երեւալու է պապիս աչքին եւ պահանջելու է իր սպիտակեղէնը: Ի՞նչ պատասխան պիտի տայ: Եւ ես խղճացի պապիս: Ես ներեցի պապիս, բայց, միեւնոյնն է, լացս գալիս էր: Որովհետեւ յանկարծ միտքս եկան իմ ապրած բոլոր տխրութիւնները: Յիշեցի մօրս, որը յանկարծ անհետացաւ: Յիշեցի նրա անհետացման երեկոն, երբ տանը միայն ես ու հայրս էինք: Իրար հետ չէինք խօսում, իրար չէինք նայում: Ես շաքար էի գցել բաժակիս մէջ եւ փոքրիկ գդալով խառնում էի թէյը: Ես երկար էի խառնում. գդալը զարկւում էր բաժակի պատերին… Հայրս սպասում էր որ վերջացնեմ խաղս. նրան էր պէտք խառնել թէյը: Շաքարն արդէն հալուել-լուծուել էր, բայց ես խառնում էի: Ես զնգզնգացնում էի բաժակը: Ես երգ էի լսում:
Եւ հայրս ստիպուած ասաց.
— Գդալը չե՞ս տայ:
— Չէ՛:
— Լա՛ւ,— ասաց հայրս ու թէյը խմեց առանց խառնելու:
Ես նայեցի նրա դէմքին. չգիտեմ ինչ տեսայ, բայց յիշում եմ որ լաց եղայ:
— Մարդ ծտի պէս պիտի ապրի,— ասաց պապս,— ուտել ես ուզում` կեր, խմել ես ուզում` խմիր, երգել ես ուզում` երգիր…
Դուռն առանց թակոցի բացուեց, եւ ներս մտաւ թեւքերը քշտած որբեւայրի Վարթէն` մեր հարեւանուհին: Նրանից գոլորշի էր պոկւում եւ օճառի հոտ էր գալիս, ու ես գլխի ընկայ որ պիտի լողանամ:
— Դէ շո՛ւտ, դէ շո՛ւտ,— ասաց Վարթէն,— ջուրը սառչում է, տարին վերջանում է: Կեղտոտ մարմնով Նոր Տարին չեն սկսի, բալա՛: Ամբողջ տարին կեղտոտ կը մնաս: Դէ շո՛ւտ, դէ շո՛ւտ:
Նա ինքն էլ հանեց շորերս. գրկեց ինձ ու տարաւ գցեց տաշտակը: Չոր-չոր մատներով տրորում էր թեւերս, թիկունքս, վիզս` ինձ թւում էր թէ պլոկում է կաշիս. գլխիս եռացրած ջուր էր լցնում, ու ես, իբր ցաւից, իբր ջրի տաքութիւնից, լաց էի լինում:
— Մօրդ աչքե՛րը խաւարեն, բալա՛,— անիծում էր Վարթէն ու պլոկում էր կաշիս,— մօրդ ոտքե՛րը կոտրուեն, բալա՛,— անիծում էր Վարթէն ու խաշում էր գլուխս:
Իսկ ես արդէն չորացած, հագնուած, մաքուր, տաքուկ նստած էի տանը, վառարանի կողքին երբ մի կուշտ լաց եղած-հանգստացած նայում էի վառարանի դռնակից շան լեզուի նման դուրս թռչող բոցին, տեսայ մի հէքեաթ, որ դեռ երբեք չէի տեսել:
Գնացքը կանգնեց մեր կայարանում, եւ այդ կանաչ գնացքից ցած իջաւ Ձմեռ Պապին: Նրա ձեռքին ո՛չ պարկ կար եւ ո՛չ էլ տոպրակ: Այդպէս դատարկաձեռն նա մօտեցաւ ինձ ու շոյեց գլուխս: Յետոյ գրպանից մի նուռ հանեց, յետոյ երկրորդը, երրորդը, չորրորդը, յետոյ կայարանի զանգը խփեցին, եւ Ձմեռ Պապին էլի գլուխս շոյեց ու վազեց հասաւ շարժուող գնացքին:
Այնքա՛ն պարզ տեսայ այս հէքեաթը, որ վերջում զարմացայ, երբ նռներն անհետացան: Եօթ անգամ տեսայ նոյն հէքեաթը, ես դեռ էլի՛ կը տեսնէի, եթէ չգար հայրս: Հօրս ձեռքին ո՛չ պարկ կար եւ ո՛չ էլ տոպրակ: Այդպէս դատարկաձեռն նա մօտեցաւ ինձ ու շոյեց գլուխս: Շունչս պահած ես սպասում էի շարունակութեանը, սպասում էի հեքիաթի շարունակութեանը: Հայրս գրպաններից ոչինչ չհանեց: Ո՛չ նուռ, ո՛չ խնձոր, ո՛չ կոնֆետ, ոչի՛նչ:
Ու ես մտածեցի, թէ այս աշխարհում ո՛չ ոք, ո՛չ ոք չի ուզում հեքիաթը իրականութիւն դարձընել: Ախր ի՜նչ մի դժուար բան էր գրպանից չորս նուռ հանելը…
— Ես գնում եմ կայարան,— ասացի` հագնելով վերարկուս:
— Այս ուշ ժամի՞ն,— հարցրեց հայրս:
— Հա՛, այս ուշ ժամին:
— Լա՛ւ,— ասաց հայրս,— գնա՛:
Ես էլի յիշեցի գդալի պատմութիւնը. ինչո՞ւ չի կոպտում այս մարդը, ինչո՞ւ չի բղաւում վրաս, ինչո՞ւ չի արգելում: Եթէ կոպտէր, եթէ բղաւէր, եթէ արգելէր, ես կ՛ասէի` գնում եմ, հեռանում եմ, որովհետեւ… կոպտում, չի բղաւում, չի արգելում. նա ասում է` «Լա՛ւ», ու ես աւելի եմ տխրում:
Հայրս էլ դուրս եկաւ: Մեզ վրայ մրսած մի շուն է ոռնում, բայց մենք ուշադրութիւն չենք դարձնում: Մեզ վրայ ձիւն է թափւում, բայց մենք ուշադրութիւն չենք դարձնում: Մենք գնում ենք կայարան, որտեղ շուտով կանգ կ՛առնի գիշերուայ գնացքը: Ես մտքումս օգնութեան եմ կանչում հնարածս, տեսածս հէքեաթների բոլոր կախարդներին. մի՜ անգամ, խնդրում եմ, մի՜ անգամ հեքիաթը իրականութիւն դարձրէք: Ես ձեզանից խնդրում եմ որ այսօր, հէնց այս գիշերուայ գնացքից ցած իջնի Ձմեռ պապին եւ ինձ նուիրի չորս նուռ: Չորս նո՜ւռ: Չորս նո՜ւռ:
Մենք անցնում էինք մրգերի խանութի մօտով, եւ ես չկարողացայ անտարբեր մնալ: Նռների կոյտը կիսով չափ պակասել էր: Ես թեւքովս սրբեցի ցուցափեղկի ապակին, որ լաւ տեսնեմ, բայց ապակին քրտնել էր ներսից:
— Նուռը թթուաշ է, չէ՞, հայրիկ,— հարցրեցի ես:
— Թթուաշ է:
— Ատամներս մրսում են նուռ ուտելուց,— ասացի ես եւ մտքումս էլի՛ խնդրում էի կախարդներին. մի՜ անգամ, գոնէ մի՜ անգամ թող հէքեաթը հէքեաթ չլինի:
Կառամատոյցում կարմիր գլխարկով կայարանապետն էր կանգնած եւ մի քանի երկաթուղային: Կայարանապետի լապտերիկի լոյսը սառչում էր օդում, եւ այդ լոյսի մէջ ձեան փաթիլներն աւելի շատ էին ու աւելի մեծ ու աւելի թափանցիկ: Յետոյ լապտերիկի լոյսը աղօտացաւ, որովհետեւ մօտենում էր գնացքը` հրէշի աչքերի նման լուսարձակներով:Վակոնների լուսամուտներին կպած մոմագոյն դէմքեր անցան մեր կողքով, լուսամփոփներ, վարագոյրներ, ածուխի, մազութի, իւղի հոտ անցաւ մեր կողքով, յետոյ գնացքը կանգ առաւ:
Գնացքից ցած իջաւ մէկը, բայց դա Ձմեռ Պապին չէր, եւ, ինչքան գլխի ընկայ, այդ մէկը մատ էր թափ տալիս կայարանապետի վրայ:
Մօտեցանք: Մարդը բղաւում էր:
— Մաքրե՛լ, իսկոյն մաքրե՛լ:
— Լսում եմ,— գլուխ էր տալիս կայարանապետը:
— Հերթապահութի՛ւն հաստատել, սա ի՞նչ բարբարոսութիւն է…
— Լսում եմ,— գլուխ էր տալիս կայարանապետը հեռացող գնացքին:
Ես տուն դարձայ մենակ, որովհետեւ հայրս յանձն առաւ մաքրել ձիւնը եւ մաքրել մինչեւ առաւօտ, մաքրել քանի դեռ ձիւն է գալիս:
— Կը վարձատրենք,— խոստացաւ կայարանապետը:
Երբ տուն հասայ, պապս չէր սպասել Նոր Տարուն, քնել էր: Ես էլ մտայ անկողին եւ որոշեցի այլեւս երբեք, երբեք հէքեաթներ չհնարել, չտեսնել: Եւ կարծեմ առաջին անգամ առանց հէքեաթ տեսնելու քնեցի:
Իսկ առաւօտեան բարձիս տակ չորս նուռ գտայ:
Իսկ առաւօտեան պապս վառարանի վրայ աղիւս էր տաքացնում, որ դնի երկու վերմակով փաթաթուած, դողացող հօրս ոտքերի տակ:
Ու ես մտածեցի որ այս աշխարհում ամենի՜ց, ամեն ի՜ց դժուար բանը հէքեաթը իրականութիւն դարձնելն է…: