Նայիրի Պահլաւունի-Զաքմաքչեան
Ստորեւ այն սրտի խօսքը, որ Նայիրի Պահլաւունի-Զաքմաքչեան կարդաց իր ամուսնոյն՝ քանդակագործ Արթոյի եկեղեցւոյ կարգին ընթացքին, շաբաթ, 4 հոկտեմբեր 2019-ին՝ Մոնթրէալի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ առաջնորդանիստ եկեղեցւոյ մէջ, որ կ՚ամբողջացնէ կենսագրականը։
Անձի կորուստի զգացողութիւնը բազմաշերտ է։ Ցաւակցելը փորձ է դիմացինի ցաւը կիսելով այն մեղմացնելու։ Այդ կերպ մարդիկ իրենց զօրակցութիւնն են յայտնում։ Իսկ ես իմ ցաւի զգացողութիւնը ամբողջ ուժով պիտի սկսեմ զգալ մի քանի օրից, երբ ես կը լինեմ մենակ դէմ առ դէմ իմ նոր իրականութեան հետ։ Տանը ամեն ինչ պիտի լինի նոյնը, բայց ոգու դատարկութիւնը, ոգի՝ որով լցուած էր այն, պիտի սկսի առաւել զգալի եւ աստիճանաբար անտանելի դառնալ։ Անձը, որի հետ են կիսել եմ յիսուն տարուայ կեանք, այլեւս երբեք չի լինելու կողքիս եւ իմ պարտականութիւնն է կարողանալ տիրապետել իրավիճակին արժանավայել կերպով եւ իմ ձեւով։
Բայց այս մասին չէ, որ ես կը ցանկանայի արտայայտուել։ Ես կ՚ուզենայի օգտագործել այս առիթը բարձրաձայնելու համար այն, որ ես մշտապէս զգացել եմ, բայց չեմ հրապարակայնօրէն բարձրաձայնել։ Եւ ահա հիմա, այս առիթով ես պահանջ զգացի ձեր ներկայութեամբ, որպէս վկաների՝ բարձրաձայն արտայայտուել։
Ես բախտաւոր անձ եմ, իրապես բախտաւոր մէկն եմ ինձ համարում, քանի որ անչափ հազուագիւտ ընծայ է ապրել, կիսել եւ քո կեանքի ժամանակը անցկացնել իրական արուեստագէտի հետ։
Արթոյի հետ իմ հանդիպումը չափազանց հարստացրեց կեանքս։ Առանց իր ուղղորդման ես չէի լինի այն՝ ինչ դարձել եմ հիմա։ Իսկ ամեն ինչ սկսուեց յիսունմէկ տարի առաջ, երբ ես՝ Երեւանի պետական համալսարանի նորեկ շրջանաւարտս, Շեքսպիրի մի հայերէն թարգմանութեան վերաբերեալ յօդուած հրատարակելու կապակցութեամբ այցելեցի Գիտութիւնների ակադեմիայի Արուեստի ինստիտուտ։ Ես այդ ժամանակ տեսել էի միջնադարեան մեծ մտածող Նարեկացիին նուիրուած արձանը Նկարիչների միութեան ցուցասրահում եւ Արթօն ինձ հրաւիրեց իր արուեստանոցը դիտելու համար իր այլ գործերը:
Ահա այդտեղ էր, որ ես յայտնաբերեցի մի բոլորովին այլ իրականութեան գոյութիւն։ Դա արուեստագէտի ստեղծած մի ամբողջական գեղագիտական իրականութիւն էր՝ յագեցած կաւի բուրմունքով, պատերից կախուած իւրայատուկ իրերով, շրջապատուած մեծ եւ փոքր բազմաթիւ քանդակներով։ Իսկ դէպի վերի իր առանձնանալու անկիւնը առաջնորդող աստիճաններով բարձրանալով, ես յայտնուեցի մի գողտրիկ անկիւնում՝ լի գունեղ կարպետներով, հնադարեայ հայկական սափորներով, նուռերով եւ ընկոյզով լի կաւէ ամաններով. կողքից լսւում էր՝ դասական երաժշտութիւն։ Ես ինձ զգացի մի ուրիշ մոլորակում։ Եւ ահա այդ ժամանակից ի վեր, որտեղ որ մենք միասին ապրել ենք՝ լինի այդ Երեւանի, Փարիզի բնակարաններում, կամ Մոնթրէալի մեր տանը, ես միշտ ապրել եմ իր ստեղծած իւրայատուկ գեղագիտական միջավայրում։ Արթոյի հետ կիսած իմ կեանքը ինձ աննկարագրելի չափով հարստացրել է եւ իմաստալից է դարձրել այն։ Ես շատ գիտելիք ձեռք բերեցի իրենից եւ խորացայ իր ազդեցութեան ներքոյ։
Ուրեմն այսօր, այս մեծ կորուտի պահին ես կը ցանկանայի ի լուր բոլորի բարձրաձայն արտայայտել իմ խորապէս զգացած երախտագիտութիւնն ու գնահատանքը իմ կեանքի ուղեկցին՝ այն ամբողջ գեղագիտական հարստութեան եւ զգայնութեան համար, որ ես ժառանգեցի իրենից, ինչպես նաեւ յայտնել իմ երջանկութիւնը ինձ թողած երկու իրապէս զգայուն հոգիների՝ իմ խելացի որդի Սուրէնի եւ գեղեցկուհի, սրտակից հոգու տէր, դուստր Աստրիդի համար: