«Տունս մնաց հեռուներում» շարքէն
Դաւիթ Միքայէլեան
Թթենին՝ քաւութեան նոխազ
Լուսադէմին
Հրթիռների որոտից
Երկիրն իմ երերաց,
եւ ծխի մէջ նշմարուեցին
Հարեւան օջախներից հեռացող
Վերջին բնակիչների ստուերները…
(Թուրքն արդէն գիւղի մատոյցներում էր
Ու եաթաղանից փրկուելը
Կեանքի ու մահուան խնդիր էր…)
Ժամանակը սահում էր աննկատ,
Տեղահանուածների ճամբան՝ երկարում…
Մոլոր մանկան նման
Ես էլ հրաժեշտ տուի
Հայրական տանն իմ
Ու կարօտով փարուեցի
Բակի դարաւոր թթենուն
(Մեղքերս չգիտէի ինչպէս քաւել)
Համբոյրներ դրոշմեցի
Կնճռոտ դէմքին նրա
Ու հայեացքով ետ շրջուեցի,
Փորձելով թաքցնել թաց աչքերս…
(Նրան կեանքում երբէք
Այդքան տխուր չէի տեսել)
Սրտնեղեց,որ լքում եմ իրեն,
Զարմացաւ, որ մենակ եմ իրեն թողնում:
Երդուեցի,որ յետ եմ դառնալու շուտով,
Ղուշի թեւով էլ լինի՝
Դարձեալ գիրկն եմ գալու…
Հաւատա՞ց նա,արդեօք, իմ խօսքերին,
Թէ՞ խղճաց,
Որ փախչում եմ դժոխքից:
(Ամօթ է թագաւոր թթենուց
Գթացող պատասխան ակնկալել),
Բայց,վստահ եմ,
Որ նա ինձ հասկացաւ,
Երբ տանս դուռը չկողպեցի…
Յ.Գ. Թթենին դարձնելով «քաւութեան նոխազ»,
Այսպէս հեռացայ ես իմ տնից…
Կարօտ
Նախորդ օրերի պէս
Անցած գիշեր էլ քուն չեկաւ աչքիս,
Մտապատկերներիս մէջ
Արցախում թողած սրբութիւններս են,
Ծննդավայրս, որբացած այգիս,
Օջախս, տունս…
(Հաւքից որ խնդրեմ՝
Խաբար չի՞ բերի,
Թէ 130-ամեայ տարեց թթենիս
Կանգո՞ւն է, արդեօք,
Ու նենգ թշնամին այն չի՞ գլխատել)…
Մի պահ թուաց,թէ
Խոր նինջ է իջել յոգնած կոպերիս
Եւ յուսախաբուած ձեռքից ընկնում եմ…
Մղձաւանջից սթափւում
Ու լուսադէմի ճամբան եմ բռնում:
(Այս ժամին
Չէ՞ որ իմ այգում եմ լինում,
Այստեղ ի՞նչ եմ անում),-
Մոլոր ելնում տեղից, յանդիմանում եմ ինձ:
Իսկ պատուհանիս տակ,
Իբրեւ ձմեռնամուտի խրոխտ նախերգանք,
Քամին է ոռնում՝գլուխը կորցրած:
Սաստկացող ցրտից
Բակում կուչ են եկել
Շները վախուորած,
Ու ծառերին՝ վերջին տերեւներն են դողում:
Լսո՞ւմ ես,քամի,
Անզօր եմ սանձահարել քեզ,
Մանաւանդ
Միշտ էլ նոյն խենթն ես մնում…
Հասուն մրգերս մնացին հեռւում,
Իսկ նուագիդ տակ
Տերեւներն են հիմա խելացնոր պարում:
Ի՜նչ կը լինի,
Եթէ աշնան գոյներից
Մի փունջ բաժին հանես,
Որ ըմբոշխնեմ
Այգուս որբացած ներկապնակը…
19 նոյեմբեր 2023
* * *
Գաղթից առաջ,
Երբ ընդմիջուել էին հրթիռահաչոցները,
Ու վերջին պատարագն էր մատուցւում
Սուրբ Աստուածածին եկեղեցում,
Շատերի պէս
Աղօթք շշնջացի ու մոմ վառեցի
Պատերազմում ընկած տղաների
Եւ ննջեցեալների համար:
Ապա տագնապի զանգը հնչեցուեց
Մարող տաճարում,
Ու հայեացքը՝ խորանին յառած,
Հոգեւոր հօր շուրթերին
«Հայր Մեր»-ը դողաց:
(Նա այդպէս էլ չհասցրեց
Թաց աչքերը թաքցնել վախուորած
Երեխաներից)
Վայրկեաններ անց
Հերթական ռումբը պայթեց
Եկեղեցու բակում,
Ու մանուկների աղերսագին ճիչը
Հասաւ երկինք…
— Այս անգամ էլ
Զորեղ խաչը
Մեզ փրկեց դժողքային մահից, —
Ենթադրեցին կանայք
Եւ օրհնեցին այն:
Բախտորոշ այդ պահին,
Երբ Արցախն էր յայտնուել զոհասեղանին,
Նրանք երեւակայել անգամ չէին կարող,
Թէ գաղթի ճանապարհին
Դեռ որքան դաժան փորձութիւններ են
Սպանդից փրկուածներին սպասում…
Աշխարհը կոյր է…
Ցաւից
Ցնցուել է երկիրն իմ ըմբոստ,
Խառնուել են իրար կրակ ու կայծակ,
Մոլորուել են երկնում
Աղաւնիները ճերմակ,
Կտուցներին
Մահաբեր ռումբեր են կախուել…
Դաժան կռիւ է Արցախի հողում,
Հրդեհ է ամենուր,
Հրթիռների ոռնոց,
Ամենուր մահուան տեսիլներ են շրջում…
Թշնամին անյագ արիւն է տենչում,
Սեւազգեստ մայրը
Մինուճար որդու կորուստն է ողբում,
Զարկուած ծերուկն է
Մահճում խուլ տնքում,
Իսկ բարուրի մէջ
Նորածին մանչն է մօրն իր աղերսում…
Արցախիս ճիչը
Լուսնին է հասել,
Սակայն անօգուտ:
Աշխարհը կոյր է,
Աշխարհը խուլ է,
Ոչինչ չի լսում…
Ինչից է սարսափում թշնամին
Ամեն օր մոմ եմ վառում եւ աղօթում
Դարաւոր վանքերիդ
Ու եկեղեցիներիդ համար,
Որ սատանան չպղծի,
Ու չփորձի
Յուդայի թելադրանքով
Անուանափոխել
Եւ օտարներին վերագրել,
Ինչ ստեղծել,արարել են
Մեր նախնիները,
Քրիստոսի զաւակները…
Տոկա՛,դիմացիր, երկիր իմ հայոց,
Թշնամին
Սարսափում է այն մտքից,
Որ Աստծոյ տունը կանգուն մնալով,
Աշխարհի որ ծայրում լինի՝
Արցախցին տուն է վերադառնալու…
* * *
Լոյսը դեռ չծագած
Փորձում եմ
Շօշափել օրուայ հոգսաշատ հայեացքը:
Արցախիս ցաւը
Սրտիս մէջ ծրարած
Բացում եմ հոգուս պատուհանները,
Որ շնչահեղձ չլինեմ
Ու հասցնեմ լիաթոք շնչել
Հայոց աշխարհի օդը կենարար:
Համոզուած լինել,
Թէ սատանան այն չի աղտոտել,
Եւ մանուկները
Հանգիստ կարող են քնել
Ու երազներում թավշեայ
Ճերմակ աղաւնիներ գրկել…
Հօտը մնացել է անտէր…
Անյայտութեան ճամբան թէ ուր կը տանի
Չգիտեմ՝ ոչ ես,
Ոչ էլ՝բախտակիցներն իմ:
Մինչեւ հրաշքով կը վերադառնանք,
Ստիպուած ենք
Կառչել աշնան փէշերից,
Արցախիս
Գունեղ հանդերին կարօտ,
Դատապարտուած ենք աստղերին խաբուել…
Գիշերներն անգամ
Արեւ ենք տենչում,
Որ ձմեռն յանկարծ շատ չերկարի…
Գարնան
Առաջին ծաղիկը բացուեց, թէ չէ,
Վստահ եմ,
Տէրը կ՚արթնանայ քնից,
Շուրջը
Ամայի դաշտեր կը տեսնի
Եւ կը հասկանայ՝ մեղքեր է գործել…
Քաոսի մէջ
Հեշտ չէ սեւը, սպիտակից ջոկել,
Ինչո՞ւ կեանքն այսքան
Դաժան է ու բիրտ,
Չիմանա՞նք
Յուդան ինչո՞ւ մատնեց մեզ,
Երբ ազնիւ էինք մեր պայքարի մէջ…
Չկայ զօրեղ մի ուժ,որ առաջնորդի,
Հօտը մնացել է անտէր ու մոլոր:
Յ.Գ
Կռունկների կանչը
Ականջիս հասաւ, թէ չէ,
Երամի հետ, հաստատ,
Տուն գնացողն ենք…
Ճակատագիր
100-ամեայ պապս
Աւանդեց փառաւոր հոգին
Ու յայտնուեց դրախտում՝
Յաւերժ ձուլուելով նախնիների հողին,
(Դա նրանց երազանքն էր)
80-ամեայ հայրս
Կնքեց իր մահկանացուն,
Ու հողին պահ տալով
Ապրած տարիներն իր
Գնաց իմաստուն հօր ճանապարհով…
Նրանք՝ (հայր ու որդի), ննջում են կողք-կողքի:
աւագ եղբայրներս
Դեռ կարգին տարիք չառած,
Հայրենիքի կարօտը սրտերում,
Հետեւեցին
Իրենց պապի եւ սիրելի հօր օրինակին
Ու Արցախից շա՜տ հեռու
Հանգչեցին օտար ափերում…
Այսպէս է,ահա, ճակատագիրը հայի,
Մի օր, ասես, մերն է ամբողջ աշխարհը,
Մի օր էլ՝ տուն չունենք…
. . . . . . . . . . . . . . . .
Երազիս մէջ
Պապս այցի էր եկել
Եւ յորդորում էր.
-Ա՜ խոխեք,
Ինչո՞ւ էք մեզ մենակ թողել,
Բա դուք խիղճ չունէ՞ք…
Անզօրութիւնից կարկամել,
Պատասխան չէի գտնում:
Իսկ պապս սպասում է…
Մեղայական
Չմտածես,
Թէ վայրկեան անգամ
Մոռացել եմ քեզ, Արցախ,
Ու անառակ որդու պէս
Թողել, հեռացել եմ,
Կաթդ ուրացել…
Անհուն վշտի մէջ
Մենակ եմ թողել քեզ,
Լոյսդ մարելով՝
Տառապած սրտիդ
Նոր վէրք եմ բացել
Ու ցաւացրել…
(Ինձ երբէք չեմ ներում
Արարքիս համար):
Ինչպէս մոլոր թռչնակ
Հայեացքս անվերջ
Որոնում է քեզ,
Եւ կարօտից քո
Անունդ է հալւում
Իմ տաք շուրթերին…
Յորդորդ միայն
Կը փրկի ինձ մահից
(Եթէ դիմանամ):
Երկիր իմ,
Ե՞րբ է այդ օրը գալու…
Ով է ուրացել…
Թշնամին
Ընդհատեց զօրացումդ, Արցախ,
Երբ գոյի կռւում
Մեն-մենակ էիր մնացել եաթաղանի առաջ,
Ու քեզ սպառնում էին
Խեղդամահ անել,
Սովամահ անել եւ ծնկի բերել…
Չար լեզուները
Որքան էլ փորձեն իրենցը պնդել,
Թէ մայրն հարազատ
Հրաժարուել է, իբրեւ, զաւակից,
Նրան ուրացել՝ խորթ համարելով,
Հաւատացողը չեմ երբէք:
Մատնիչին զուր ենք ուրիշ տեղ փնտռում,
Այդպէս կարող է
Ցինիկաբար վարուել միայն
Դաւաճան Յուդան,
Ով երկու արծաթով երկիրս ծախեց
Եւ կուլիսների ետեւ
Անզուսպ հրճւում է հիմա
Այնքան յաջողուած գործարքի համար…
Արդար դատաստան կը լինի հաստատ,
(Դրանում երբէք ես չեմ կասկածում)
Բայց որ Արցախս կ՚ազատուի դաւից,
Եւ գարնան մի օր
Թեւի տակ կ՚առնի
Տաք բոյնը լքած ծիծեռնակներին,
Շատ եմ հաւատում…
Վերադարձ՝ մանկութեան արահետներով
Մանկութեան յուշերս մնացին հեռւում,
Սուզուեցին Մեղրագետիս զուլալ ջրերում,
Ուր ամռան տապին կոհակներն են խայտում,
Եւ կարմրախայտն է այնտեղ զուարթ խաղում…
Բարձունքից ժայթքող ջրվէժը զնգուն
Հէքեաթներ էր պատմում հին ու նոր,
Ու մամռոտ ափին մանուկներն էին քնում,
Քամին էր պար բռնում օրոր-շորոր…
Գետափին տղերքը անուշ թութ էին թափում,
Աղջիկները՝ շալ էին բռնում խինդով,
Այնպէս անհոգ էին օրերը անցնում,
Ի՜նչ թթափ, հանդէս էր երգի, սիրոյ…
Աւաղ, մոլորուած ու զարկուած սրտով
Դեգերում եմ այսօր լոյս որոնելով,
Աշխարհն ինձ համար խաւար է թւում,
Վախենում եմ՝ յանկարծ խելագարուեմ…
Ա՜խ, ուր է, թէ մի օր երազիս թեւով
Ետ դառնամ մանկութեանս արահետով,
Գնամ ու հազարամեայ կարօտս առնեմ,
Հայրենի տուն հասնեմ ու վերածնուեմ…
Ցաւդ տանեմ, Արցախ…
Հողս արիւնոտուել է
Պատերազմում զարկուած
Տղաների
Սառն համբոյրից…
Հողս արցունքոտուել է
Որդեկորոյս մայրերի
Սրտակեղեք լացից…
Հողս ծխում է
Հրդեհուած արտերի
Մոխրացող ստուերներից…
Հողս ոռնում է
Վիրաւոր մասրենու
Ճչացող ցաւից…
Հողս մխում է
Ցեղասպան թշնամու
Լիրբ հռհռոցից…
Արցախ իմ, սէր իմ,
Ինչպէ՞ս ամոքեմ, ասա, վէրքերդ,
Լացս խեղդեմ
Ու քո ցաւը տանեմ,Արցախ…
Քանի Արցախը պատանդ է, գերի…
Ձիւն է համատարած
Ու քար լռութիւն,
Փաթիլներն են հանդարտ իջնում
Մռայլ դաշտերին:
Ագռաւներն են այնտեղ հիմա
Իրենց տէր-տիրակալ կարծում,
Եւ շնագայլերը վայրահաչում՝
Ասկեարի ուսադիրներով…
Դրախտավայր երկիրն իմ
Այս ի՞նչ օրն ընկել,
Որ ճակատագիրը նրա
Սատանաներն են որոշում…
Նման նուաստացում
Ե՞րբ ենք մենք հանդուրժել:
Աստուած,
Ինչո՞ւ ես չարքերի դէմ կռւում
Մեն-մենակ թողել մեզ:
Նահատակների շիրիմներն հիմա
Ձիւնել են կարօտից,
Այնտեղ, հողի տակ
Մեր սրբերն են ննջում,
Նախապապերն են տոհմի
Կողք-կողքի հանգչում,
Պատգամ-յորդորով
Մեզ սիրալիր տանջում…
Տեսիլները այս
Գիշերներն անվերջ ուղեկցում են մեզ
(Անկախ մեր կամքից)
Ու ահազանգում մշտարթուն մնալ:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Քանի Արցախը պատանդ է, գերի,
Մենք աչք փակելու իրաւունք չունենք…
ՀԵՂԻՆԱԿԻՆ ՄԱՍԻՆ
Դաւիթ Իշխանի Միքայէլեան ծնած է 1952-ին, Արցախի Ասկերանի շրջանի Այգեստան (Բալուջա) գիւղը։ Անդամ է ՀՀ-ԼՂՀ գրողներու միութիւններուն։ Հեղինակ է բազմաթիւ հատորներու, որոնց շարքին բանաստեղծական չորս ժողովածուներ։ Աշխատած է մամլոյ զանազան օրգաններու խմբագրութիւններու կազմերէն ներս, տասնամեակ մը ղեկավարած է Արցախի կառավարութեան մամլով ծառայութիւնը, իսկ վերջին շրջանին Ստեփանակերտի քաղաքապետարանի մամլոյ քարտուղարն էր։