ԵՐԵՒԱՆ («Երկիր») — Նոյեմբերի 16-ին Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան Երեւանի գրասենեակում կայացաւ արձակագիր, սցենարիստ, ծնունդով Արցախից Ծովինար Խաչատրեանի «Գիւրջեւանի վերջին բնակիչը» գրքի շնորհանդէսը։ Այս մասին տեղեկանում ենք Համազգայինի Երեւանի գրասենեակի ֆեյսբուքեան էջից.
«Շնորհանդէսին ներկայ էին գրողներ ու մտաւորականներ, հրաւիրուած էին նաեւ Արցախի գրողների միութեան անդամներ, արուեստագէտներ։
Ներկաները մէկ րոպէ լռութեամբ յարգեցին Արցախեան բոլոր ազատամարտերում անմահացած հերոսների յիշատակը։
Շնորհանդէսի ձեւաչափը տարբերուող էր, այն շատ մտերմիկ էր ու անմիջական։ Ողջոյնի խօսքով հանդէս եկաւ Համազգայինի Երեւանի գրասենեակի տնօրէն Ռուզան Առաքելեանը։ Նա նախ նշեց, որ գրողի ապրած կեանքն ու նրա ստեղծած գրականութիւնը շատ ներդաշնակ են, որովհետեւ գրքում արտացոլուած է նաեւ հեղինակի մարդ տեսակը։ Այնուհետեւ Ռ. Առաքելեանը շեշտեց. «Այս օրերին, երբ բոլորիս սեւեռակէտն Արցախից տեղահանուած մեր հայրենակիցներն են ու Արցախի ճակատագիրը, երբ մեր հոգու թաքուն անկիւնում փայփայում ենք Արցախ վերադառնալու յոյսն ու հաւատը, խորհրդանշական է կազմակերպել մի գրքի շնորհանդէս, որն ընդհանրացնում է Արցախ աշխարհը։ Մէկ գիւղի պատկերով Ծովինար Խաչատրեանը կարողացել է արտացոլել Արցախի ամբողջական պատկերը, իսկ դա, առաջին հերթին, գրողի հմուտ գրչի մասին է վկայում»։ Ռուզան Առաքելեանը յորդորեց կարդալ գիրքը եւ գրքի միջոցով իւրովի ճանաչել ու բացայայտել Արցախը։
Գրքի մասին իր տպաւորութիւններով կիսուեց գրող, Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային հիմնադրամի նախագահ Սպարտակ Ղարաբաղցեանը։ «Ծովինար Խաչատրեանն անմնացորդ սիրով է պատմում հայաշունչ, հինաւուրց Գիւրջեւանի թաղերի, մարդկանց, աւանդոյթ-ծէսերի մասին։ Պատմում է՝ ցաւ ու տխրութիւն խառնած յուշերին։ Գիւրջեւանի նշանաւոր, անխառն գինին թանձրացել, դարձել է մելան ու Ծովինարի գիրն այդ մելանով է թաթախուած», — շեշտեց Սպարտակ Ղարաբաղցեանը։
Գրքի խմբագիր, «Արմաւ» հրատարակչութեան գլխաւոր խմբագիր Արմէն Աւանեսեանն էլ իր խօսքում կարեւորեց, որ գիրքը ոչ միայն խօսուն վկայութիւն է մեր ոխերիմ հարեւանների տեսակի մասին, այլեւ իւրօրինակ պատգամ է՝ անցեալից դասեր քաղելու վերաբերեալ։ Դասեր, որ այդպէս էլ չհասցրինք քաղել՝ կանգնելով նոր կորուստների առջեւ։
Լրագրող, թարգմանիչ, ծնունդով գիւրջեւանցի Միքայէլ Հաջեանը ներկաների հետ կիսուեց իր հայրենի գիւղի նկարագրով, գիւղի հայաթափման ցաւալի իրողութեան ու գիւրջեւանցիների մասին զրոյցներով։ Անդրադառնալով գրքին ու հեղինակին՝ Հաջեանը նշեց.«Գիւրջեւան անուան տակ ես տեսնում եմ արեւմտեան մերձկասպեայի հայութեան կեանքի ու ճակատագրի պատմութիւնը։ Ծովինարը կարողացել է կերտել հայաշխարհի այդ հատուածի թէ՛ բնապատկերը, թէ՛ մարդկային նկարագիրը՝ իր աւանդոյթներով ու սովորոյթներով։ Այս գիրքը նաեւ կարեւոր է հայոց պատմութեան վաւերագրութեան տեսանկիւնից»։
Գրքին անդրադարձավ նաեւ ընթերցող Գոհար Պետրոսեանը՝ զուգահեռներ անցկացնելով գրքում արտացոլուած իրականութեան եւ ներկայի միջեւ։
Շնորհանդէսին հնչեց Միքայէլ Հաջեանի հեղինակած «Գիւրջեւան» երգը՝ երգահան, երգչուհի Ալվարդ Բադալեանի կատարմամբ (Երաժշտութիւնը՝ Ալվարդ Բադալեանի)։
Իր սրտի խօսքն ասաց գրքի շապիկի ձեւաւորող, նկարիչ Սուսաննա Բուդաղեանը։
Միջոցառումն ամփոփուեց հեղինակի՝ Ծովինար Խաչատրեանի խօսքով։
«Գրքի ստեղծման հիմնական նպատակն է եղել մոռացութեան երախից փրկել հիւսիսային Արցախի դատարկուած, կորսուած գիւղերից մէկի կեանքի պատմութիւնը, յիշատակները, կոլորիտը, այնտեղ ապրող մարդկանց տեսակը, հոգեբանութիւնը, ծէսերը։Նաեւ խնդիր եմ դրել ցոյց տալու երկու ազգերի՝ հայի ու ադրբեջանցու ընդհանրական տիպերը, կերպարները, ցոյց տալու, թէ ովքեր ենք մենք ու ովքեր են նրանք։ Ցոյց տալու ոչ միայն հայ ընթերցողին, այլ նաեւ աշխարհին», — շեշտեց Ծովինար Խաչատրեանը։
Շնորհանդէսն անցաւ ջերմ ու ընկերական մթնոլորտում»։
Ծանօթ. խմբագրութեան.
Հեղինակը սիրով խմբագրութեան տրամադրեց գրքէն հատուած մը, որ մեր ընթերցողներուն կը ներկայացնենք յաջորդ էջերով։
Նաեւ հեղինակին հարցուցինք թէ ինչքանով գիրքը կը տարբերի իր նոյնանուն պատմուածքէն, որուն հիմամբ նկարահանուած էր 2016-ին հրապարակուած Ջիւան Աւետիսեանի «Վերջին բնակիչը» ֆիլմը։ Ան սիրով պատասխանեց հարցին, ըսելով. «… տարիների ընթացքում բաւականին նոր նիւթ էր հաւաքուել՝ գիւրջեւանցիների արձագանքները՝ նոր պատմութիւններով ու փաստերով, նաեւ իմ կողմից՝ պատմական նիւթի համակողմանի ուսումնասիրություն: Բովանդակութեան ընդլայնման հետ մէկտեղ, ցանկություն կար գլխաւոր հերոսի մէկ տարուայ կեանքի պատումն աւելի հետաքրքրական, բովանդակալից, հոգեբանորեն հիմնաւորուած և գեղարուեստօրէն լիարժէք դարձնել: Նաեւ խնդիր է դրուել ի ցոյց դնել իրար կողքի ապրող երկու ժողովուրդների՝ հայի եւ թուրքի ընդհանրական տիպերը, կերպարները, ճանաչել տալ մեզ եւ նրանց, նաեւ՝ աշխարհին: Այդ նպատակով աւելացուել է «Հայն ու թուրքը» գլուխը: Երազանքս է, որ գտնուեն մարդիկ, ովքեր ե՛ւ օտար լեզուին լիարժէք կը տիրապետեն, ե՛ւ թարգմանչական արուեստին, ու այս պատմութիւնը հասանելի կը դառնայ նաեւ օտարներին:
Ֆիլմի հետ համեմատած՝ տարբեր է նաեւ աւարտը, վիպակում այն աւելի մօտ է իրական դէպքին: Տարբերութիւնները շատ են, քանի որ գրչի հնարաւորութիւններն աւելի մեծ են, քան՝ նկարահանող սարքի»: