ԱՍՏՂԻԿ ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ
Երեւանի բանտը. 1937։
Բանաստեղծը արթուն է՝ նստած բանտին խուցին մէջ. միայնակ։ Գիտէ, որ վաղը, ա՛յ վաղը, շունչը վերջնականապէս պիտի դադրի։ Արդէն ցաւերը շատցեր են, արդէն յուշերը կը տանջեն զինք իրենց առատութեամբ ու պայծառութեամբ… իսկ ինքը նստած է մութ ու ցուրտ վայր մը, շրջապատուած անախորժ բանտարկեալներով, որոնց գիշերային վշտալի կանչերը զինք խլացուցեր էին։
Ան կը կարծէ, որ շատ ուշ չէ օրուան մէջ։ Պատի երկու աղիւսներուն միջեւ գտնուող ճեղքէն նուրբ արեւի շող մը ինկած է խուցին մէջ, շուրջը լուսաւորելով։ Բանաստեղծը ամիսներ է, որ արեւը չէ տեսած, ամիսներ է, որ անոր ջերմութիւնը զինք չէ շոյած։ Այս մէկ հատիկ ճառագայթին կը հետեւի անօթի հայեացքով, մինչեւ որ չքանայ, եւ այդ վայրկեանին կարծես ցաւերը աւելի կ՚ուժեղանան ու նորոգուած ախորժակով կը քայքայեն իր հիւծուած ու թոյլ մարմինը, որ ամիսներ մթութեան մէջ ապրելէն կարծես սեւցած ու կոշտացած էր։
Խուցին միւս կողմը, բանտարկեալի մը տրտում ձայնը կամաց-կամաց կը լեցնէ ամբողջ բանտը։ Այդ ձայնը, խոր բայց ջինջ, կ՚երգէ կռունկի վերադարձը։ Պահակները կը ձգեն որ մարդը երգէ. գիտեն, որ իր վերջը վաղը՝ լուսաբացին է։ «Թող քիչ մը զուարճանայ», կ՚ըսեն իրար։ Երգը կը պատմէ կարօտի ու վերադարձի մասին, եւ բանաստեղծը ալ չի կրնար զսպել արցունքները։ «Գոնէ լալս մարդ չի տեսնէր, որ այստեղ, բանտին խուցին մէջ, միայնակ ու նեխած», կը մտածէ ան։
Հեւալով կը նստի փտած մահիճին վրայ։ Գլուխը կ՚առնէ ձեռքերուն մէջ, ոսկորոտ, կեղտոտ ձեռքերուն մէջ։ Առաջ կաշի ու ոսկոր էր, հիմա միայն ոսկոր է մնացած։
Երգը կը կանչէ զինք դէպի Երկիր։
Աչքին առջեւ ունի անոր վեհ սարերը, գագաթները մշուշով պատուած, լանջերը անտառներով ծածկուած։ Կը տեսնէ դեղնած, քարքարոտ ճանապարհները ու բարձր խոտերը դաշտերուն, անոնց մէջ ցրուած փոքր, մանուշակագոյն ծաղիկներ։ Ու այլ լեռներ կորած մառախուղի մէջ, ու այլ անտառներ որոնց ծառերը, հովը տերեւներուն հետ խաղցած ատեն, կը ժպտին իրեն։ Իրեն կ՚երեւին կապոյտ երկինքն անհասանելի եւ, ոտքերուն դէմ առուակ մը որ կը շտապէ ժայռերուն միջեւ. քիչ մնաց պարզ ջուրին պաղութիւնը զգայ իր վառուած մաշկին վրայ։ Ու կը յիշէ… կը յիշէ այն վարդագոյն քաղաքը, ուր ինք իր ամենապայծառ ու ամենավշտալի օրերն է անցուցած… Ու Մասիս սարը, որ Երեւանի գլխուն նստած, կարծես կը հեգնէ ժողովուրդը. «Տեսէ՛ք, ձեզ այսքան մօտ եմ, բայց դեռ ձերը չեմ… Ինչին կը սպասէ՛ք, հը»։ Առջեւէն կ՚անցնին հազարամեայ շէնքերը ու նորերը, վառ վարդագոյն տուֆով ստեղծուած, ու խրճիթներու սեւցած քարերը, ու հին տուներու փլատակ պատշգամները… Այս բոլորը տեսնելով է, որ բանաստեղծը կ՚իյնայ խուցին խոնաւ գետնին վրայ, կը մարի։ Դէմքը կարմրած է, ջղաձգուած ցաւով, բայց ցաւը մարմնական չէ։
Արեւի ճառագայթը կ՚ողջունէ զինք երբ ուշքի կու գայ առաւօտեան։ Կը կարծէ, որ բան մը կը լսէ. ծիծաղ մը։ Ո՛չ, պահակներու վատ խնդուքը չէ՛, այլ երեխայի մը ջինջ, քաղցր քրքիջը, որ իրեն աւելի վիշտ կը պատճառէ։ Իր աղջնակին ծիծաղն է։
Ան հիմա հինգ տարեկան ըլլալու է։ Բանաստեղծը կը յիշէ թմպլիկ, պուպրիկի նման փոքրիկը՝ սեւ խոպոպիկներով, այտերը կլոր ու կարմիր խնձորներու նման, աչքերը խոշոր ու թուխ։ Կը յիշէ իրենց զբօսանքները այգիներու մէջ, անոր մանրիկ ձեռքը իրենին մէջ, իրենց նստած կարուսելները, պահմտոցիի անվերջ ցերեկները։ Կը յիշէ խնդրանքը այդ մեծ աչքերուն մէջ երբ, դպրոցի առաջին օրը, կը փնտռէին հայրիկին ապահով բազուկները։
Բայց նաեւ կը յիշէ անոր ճիչերը երբ եկան հայրիկը տանելու, ճիչեր, որոնք գիշերները չէին ձգեր որ աչքերը փակէ, որոնք զինք կը հետապնդէին երազներուն մէջ։
Այսօր երգեցիկ բանտարկեալ չկայ, որ Երկրի իր կարօտը հանդարտեցնէ։ Բանաստեղծը ինք ցած ձայնով երէկուայ եղանակը կ՚երգէ։ Արցունքները զսպելը ալ անօգուտ է։ Զինք կը գրաւեն Երկրի տեսարաններն ու հոտերը… Արեւը, որ լեռներուն ետեւէն Երկիրը կ՚արթնցնէ, ծիրանի, դեղձի, գինիի ու թարմ հացի հոտերը, որոնք զինք կը գինովցնէին…
Բանաստեղծը մահուան դրան առջեւ է կանգ առած, եւ լաւ գիտէ, որ վերջը մօտ է։ Քրտինքի կաթիլներ կը ծածկեն ճակատը ու ամբողջ մարմնով կը դողայ։ Ձայնը կը բարձրացնէ, կը գոռայ…
Դրան միւս կողմը իրարանցում կը լսէ, բայց երբ իրեն հասնին սառած ու սպիտակած պիտի ըլլայ, կիբսի նման։ Կը փռուի խոնաւ, կեղտոտ գետնին վրայ, կարծես ուզելով մեռնիլ աղտին մէջ, ուր զինք նետած են։ Վերջին ջանքով, գլուխը կը դարձնէ դէպի արեւի նիհար ճառագայթը… ու կը ժպտի։
Շուտով բանաստեղծը կը թռի կռունկին հետ, Երկրի վեհ, մշուշոտ սարերուն վրայէն…
Մոնթրէալ, մայիս 2011