Սուտան, (օդին մէջ) 13-12-73
Սիրելի ընկ. Կարապենց,
Վարը անծայրածիր անապատն է. կը վերադառնամ Ափրիկէի սրտէն, Ռուանտայէն, ուր գացեր էի խումբ մը գործակիցներու հետ Ռուանտայի Ազգային Համալսարանի շէնքերու ընդլայնումը ուսումնասիրելու համար։ 9000 մղոն երթ,… նոյնքան մըն ալ դարձ։ Ճամբորդութիւնը, անկասկած, եղաւ շատ հետաքրքրական եւ փաստօրէն ընդլայնեց հորիզոնս։
Ինծի ընկերացաւ Կարթագէնի դուստրը՝ Ալմիրան։ Անապատին մէջ բլուրներ ժայռանման, արեւ, շուք ու ստուեր։ Ընթերցումը քիչ առաջ աւարտեցի։ կը նայիմ մակագրութեանդ թուականին, ճիշտ տարի մըն է անցեր… Եւ ըսել, որ տարի մըն է որ 200 էջնոց գիրք չէի կարդացեր։
Հետաքրքրութեամբ կարդացի. նոյնիսկ՝ «վերջը ի՞նչ պիտի ըլլայ»… ։ Անապատին մէջ կղզիներ, բլրակներ, դուրս ցցուած ոսկորի կտորներ… ո՞վ թափեր է իր խաղալիքները այդպէս անփոյթ ու ելեր գացեր։ Ալմիրան շատ առինքնող եւ խորհրդաւոր տիպար մըն էր։ Սուրեա՞նը ինչ եղաւ. Ի՞նչ գործ ունէր հոն, ի միջի այլոց։ Իսկ ո՞վ է Հոմերը. հակառակ որ բաւական խօսեցաւ ինքն իր մասին, չկարողացանք իր դէմքը, ճշմարիտ դէմքը (գուցէ Յակոբը, դիմակ հագած) տեսնել։ Այժմ քարերը վերացական կտաւի մը վերածուեցան։ Անապատի քամին ի՜նչ խաղեր կը խաղայ։ Նիւ Եորքը դարձաւ ինծի համար ծանօթ վայր. Նիւ Եորքի մէկ երկու երեսները, միայն, թերեւս։ Սուրեանի նամակը, — յապաղած նամակը, — գուցէ ամբողջ գրքին հիմքը պիտի դառնար։ Կարթագէ՞նը ինչ եղաւ։ Ալմիրան ամբողջութեամբ Նիւ Եորքի դուստրն էր։
Ամերիկեան առօրեային հետեւողին համար գիրքը ծանօթ շարժանկար մը դիտելու տպաւորութիւնը ձգեց։ Յակոբ Կարապենցը իր գրչին ետեւ պահուըտած էր. լեզուն, ոճը, պատմելու համով ոճը իրն էր. բայց ինքը չկար։ Այս անգամ հոգիները անծանօթ էին իրապէս, մինչ միւս «անծանօթ»ները՝ ամբողջովին ծանօթ։
Յաջո՞րդը… ե՞րբ։
Հիմա վարը ժայռերու ծով է։ Արեւը իջեր է, ստուերները ծամօնի պէս կ՚երկարին։ Քիչ ետք Ապու Սիմպըլի վրայէն պէտք է անցնինք։
Ապրի՛ս, շարունակէ՛։ Կը սպասեմ։ Ցը.
Սիրով՝ Վրէժ-Արմէն
(ստորագրութիւն)
Մարտ 1, 1974, Վաշինգտոն
Սիրելի Վրէժ-Արմէն,
Սուդանում, օդի մէջ, 13/12/73-ին գրածդ նամակը կարդացի Յունուարի կէսերին, երբ նոր էի վերադարձել Երևան, ապա Փարիզ կատարած այցելութիւնից: Ասել է, նամակդ գրելու օրը ես Երևանում էի՝ Կարթագէնից շա՜տ հեռու:
Ուրախ եմ, որ Ալմիրային հետդ տարար իրեն հարազատ անապատները և այդպիսով ազատագրեցիր իր հոգին Նիւ Եորքի ահռելի գերութիւնից: Հիմա ես էլ հոգեւին անդորր եմ, որ վերջապէս Ալմիրան գտաւ իր հանգիստը:
Նամակդ շատ սիրեցի: Անկախ քո կամքից գրական գեղեցիկ մի էջ է՝ լի գաղափարների հաղորդականութեամբ: Ճիշտ է դիտողութիւնդ: «Կարթագէնի Դուստրը»-ի մէջ բացակայ է Յակոբը: Ներկայ է միայն Կարապենցը, այն էլ դիտողի դերում, ի հարկէ, որքան հնարաւոր է: Այստեղ հեղինակը գործ ունի մարդու հետ՝ ընդհանուր, և եթէ կարելի է ասել, համաշխարհային մարդու հետ, որի մասն է կազմում նաեւ Հայը:
Ես շատ կ՚ուզենայի, որ դու յաճախ գրէիր: Յղկուած ոճ ունես: Նաեւ ջիղ: Աշխատիր կենտրոնանալ գրականութեան վրայ: Արդէն կարօտել եմ քեզ և ընտանիքդ:
Սիրով՝ Յ. Կարապենց
(ստորագրութիւն)