ՎՈՎԱ ԱՐԶՈՒՄԱՆԵԱՆ
Ամենահեշտ քայլն առանց մտածելու է առաջ գնում: Եւ ես քայլեցի՝ չիմանալով, թէ որտեղ եմ գնում: Մի սովորութիւն ունեմ. միշտ ենթադրութիւններ եմ անում՝ յստակ չիմանալով դրա անհրաժեշտութիւնը:
Այս տօթ եղանակին ամենաճիշտ բանը սառը ջուր խմելն ու տանից դուրս չգալն է: Միշտ այդպէս եմ մտածում, երբ տաքերն ընկնում են: Ինձ բարեւող թթենին արդէն ուժասպառ է եղել ու չի խօսում հետս: Մի տեսակ նեղանում եմ ու հասկանում, որ ինքն էլ յոգնել գիտի: Բայց կեանքում ամեն բանից պէտք չէ յոգնել:
Կեանք, որ չի ուզում աւարտուել… Իր վրայ հազա՜ր փորձանք բերող կեանք, սակայն աւարտուել չգիտի: Չի՛ սիրում այդ բառը լսել: Սին մտքերով լցուած, անեզր գայթակղութիւններից էլ անպակաս ակնթարթ է, որի հետ պէտք է ուղղակի լեզու գտնել:
Մանուշակագոյն ծաղիկների թերթերը թափւում են ոտքերիս տակ, ասես անասելի քնքշութիւն զգամ: Հարեւանիս դարպասը դեռ փակ է: Երեւի չբացուի էլ: Իսկ արդէն փտող նստարանը մեզանից նոյնպէս յոգնել է: Է՜հ, կեանքն է այդպիսին, ի՞նչ արած…
Իմ յետեւից քաշքշում եմ մտքերս, ու յուշաթաթախ հայելիս իր մէջ նորից ինձ է ցոյց տալիս: Տարօրինակ ո-չինչ չկայ: Ես նրան սիրում եմ: Բայց սովորականի պէս չեմ սիրում:
* * *
Ականջներ խլացնող աղմուկը դեռ իր հաստատուն վիճակում է: Մեր թաղի մարդիկ ասում են, որ պատերազմը շատերին սթրեսի է ենթարկել, շատերը նոր հիւանդութիւններ ձեռք բերեցին… եւ այսպէս… պատմում են՝ իրենց աչքերում դեռ արկերի տեսիլներ, սիրտ մաշող տեսիլներ:
Միշտ զարմանում եմ ու հիանում, որ պատմում են պատերազմական տարիներին տեղի ունեցող հարսանիքների մասին: Չեմ թաքցնի՝ անգամ նախանձում եմ: Չնայած պատերազմին նախանձելը յիմար բնաւորութիւն է: Ես հարսանիքներին եմ նախանձում:
Մի քանի օր առաջ հարեւաններս ծիծաղելով պատմում էին, որ այդ ժամանակ հիւթ էին պատրաստում ՝ յատուկ նախատեսուած փոշիով: Հիմա ի՜նչ ասես արտադրում են… Ու մի պահ զարմանում եմ, որ այդպէս է եղել այն ժամանակ:
Էլմիրա տատիկը երկու նկար է գրկել իր աչքերի մէջ ու նստել՝ լո՜ւռ, տխուր, սպասումով: Երբեք այդ հարցին չի պատասխանում, թէ ինչո՞ւ է տխուր: Սեւ շրջանակի մէջ ապրող երկու որդիներին է կարօտում, որ խրամատի մէջ էլ էին վեհութեամբ կանգնել ու չգիտէին, թէ ինչ է վախը… չգիտէին անգամ մեռնել…
Հիմա իր փափուկ քայլերով թոռանը գրկած զբօսնում է վերեւի ճանապարհով՝ բնութեան ամեն հրաշքի հաւատալով ու երկնքի ամպերը հաշուելով: Թռվռացող թոռների հետ օրը լաւ է անցնում… գիտի, թէ իր որդիներն են ՝ փոքր տարիքում: Պատկերացնում է, ավելի ուրախանում: Ցաւօք այդպէս չէ:
Կան երեւոյթներ, որոնք առանձնական են ու դառը ճշմարտութեամբ են ամբողջացած: Սակայն յուշամատեանը դեռ չի ուզում փակուել, չի՛ էլ փակուի: Մանր-մանր կտրում եմ արեւի տակ մնացած թերթիկները, քամին նորից խելագարւում է ու չի ենթարկւում ինձ: Ձեռքերով փորձում եմ պահել կտրտած թերթիկները… ափսո՜ս… էլ բանի տէր չեմ:
Քամին իր հետ տանում է ամեն ինչ՝ նա չի հարցնում՝ համաձա՞յն ես, թէ ոչ: Իսկ թերթիկների ցրուելուց յետոյ ինչ ասես չեղաւ: Դըմփ-դըմփ, գի՜ւվ, չրըխկ-թրըխկ…
Երկինքը փոփոխեց իր գոյնը: Սահման հասան թղթերս: Անհետաքրքիր էի պատկերացնում ամեն ինչ: Եղաւ այն, ինչ մտածում էի: Այրուեց ամենը…
Խրամատի մէջ մնաց Արմէնը՝ Էլմիրայ տատիկի որդին, ծնկել չէր ուզում, բայց ի՞նչ անէր: Երկնքից էին հրամայել, որ ծնկի: Այդ ժամանակ հրաման տուողն Աստուած էր: Միշտ էլ այդպէս է:
Էլ անելու բան չկար… ծնկեց…
Այրուած թղթերս երկինք բարձրացան: Մոխիրներից աղաւնի ելաւ՝ վեհութեամբ սաւառնող: Եկաւ ու Արմէնի ուսին նստեց, յետոյ Արմէնն աղաւնին վերցրեց եւ իր ձեռքերում պահեց: Նրանք իրար գտան:
Նայեցին իրար աչքերի ու մի պահ անհաւատալի էր… բայց աղաւնին խօսեց…
—Քո եղբայրն եմ, Հայկն եմ… իմ համազգեստը թողել եմ երկնքում, բայց եկել եմ քո յետեւից: Զէնքդ այստե՛ղ թող, որ մեր ընկերները կռուեն: Արի՜, թռչե՜նք…
Ու թռան երկու ճերմակաթեւ աղաւնիներ՝ առանց հրաժեշտի:
Ճարտար (Արցախ)