ԱՍՈՅԹՆԵՐԸ՝ ՀԱՅ ԼԵԶՈՒԻՆ ԶԱՐԴԵՐԸ

Բժ. ՕՀԱՆ ԹԱՊԱՔԵԱՆ

Հինէն ի վեր իր նախնական ամենապարզ ձեւին մէջ լեզուն հանդիսացած է մարդու արտայայտութեան ամենէն տարրական միջոցը. որոշ դաստիարակութեան տէր մարդիկ, ինչպէս մտաւորականներ ու արուեստագէտներ, հետամուտ եղած են ստեղծելու արտայայտութեան ճկուն ու նուրբ այլ միջոցներ, լեզուն հասցնելով գեղարուեստական բարձրութեան մակարդակի մը, մինչ հասարակ ժողովուրդը, իր սեփական իւրայատուկ միջոցները, զանոնք պատշաճեցնելով իր մտային տարողութեան սահմաններուն, ստեղծած է պատկերալից խօսքեր որոնք ճանչցուած են ասացուածք կամ ասոյթ անունով։ Continue reading “ԱՍՈՅԹՆԵՐԸ՝ ՀԱՅ ԼԵԶՈՒԻՆ ԶԱՐԴԵՐԸ”

ՇԱՐԱԴԱՍՈՒԹԻՒՆ (Բ.)

ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ
ԱԶԱՏ ՇԱՐԱԴԱՍՈՒԹԻՒՆ

Շարադասական այն ազատութիւնը, որուն ակնարկեցինք նախորդիւ, չի վերաբերիր միայն ենթակայ-ստորոգիչ հերթագայութեան, այլ ան շատ աւելին է: Այս ցոյց տալու համար առնենք միջին ծաւալով նախադասութիւն մը, որ ենթակայէն ու ստորոգիչէն բացի օժտուած է բայական երկու (վարդին ու բոյր մը) եւ գոյականական մէկ՝ (հաճելի) լրացումներով. Continue reading “ՇԱՐԱԴԱՍՈՒԹԻՒՆ (Բ.)”

ՇԱՐԱԴԱՍՈՒԹԻՒՆ

ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ

Շարադասութիւնը բառերու՝ խօսքի մէջ ունեցած կարգը որոշ սկզբունքով կատարելու արուեստն է. ան ունի երկակի արժէք՝ քերականական եւ ոճաբանական:
Առ այս ան իր ծաւալուն տեղը կը գտնէ հաւասարապէս քերականական ու ոճաբանական ձեռնարկներու մէջ, ուր սերտողութեան առարկայ են խօսքի իւրաքանչիւր անդամի, այսինքն՝ ենթակայի ու իր լրացումներուն եւ դիմաւոր բայի ու իր լրացումներուն ենթադրելի դիրքերը:
Սկսինք անդրադառնալով դիմաւոր բային՝ ստոորոգիչին: Continue reading “ՇԱՐԱԴԱՍՈՒԹԻՒՆ”

ՄԱՅՐԵՆԻ ԼԵԶՈՒ — ՎԵՐԱՍԱՀՄԱՆՈՒՄԻ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹԻՒՆ ԵՒ ԴՊՐՈՑ*

ՆՈՐԱ ՊԱՐՈՒԹՃԵԱՆ

Ֆրանսայի մէջ հայերէնի դասաւանդութեան բազմամեայ փորձառութիւնս կը ստիպէ, յաճախ ստիպած է աւանդաբար փոխանցուող ամրագրուած տեսակէտները վերաքննութեան ենթարկելու, եթէ պէտք է՝ վերասահմանելու փորձին մէջ մտնելու եւ արդի պայմաններուն համապատասխանեցնել ջանալու։ Աշակերտին մէկ անմեղ հարցումը կրնայ անճրկեցնել ուսուցիչը եւ ստիպել, որ ան հասկնայ, թէ հինցած բանալիներով պիտի չբացուին նոր դռները։
Այս համածիրին մէջ է, որ կը քննարկեմ «հայերէնը մայրենի լեզու» հասկացութեան վերասահմանումի անհրաժեշտութիւնը։ Continue reading “ՄԱՅՐԵՆԻ ԼԵԶՈՒ — ՎԵՐԱՍԱՀՄԱՆՈՒՄԻ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹԻՒՆ ԵՒ ԴՊՐՈՑ*”

ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Ժ.)

ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ
Կապիկին մկրտութիւնը

«Յաճախ մտածած եմ եւ յիշած ֆրանսացի ծիրանաւոր Փոլինեաքի (1661-1741) արտայայտութիւնը վանդակի մէջ գտնուող կապիկ մը դիտելէ ետք. “Խօսի՛ր եւ քեզ մկրտեմ”»
(Յակոբ Պալեան, «Ազատ օր», 13-12-2021):

Փորձենք քիչ մը վերլուծել ու անդամահատել այս նախադասութիւնը՝ վասն տալոյ զկայսերն՝ կայսեր եւ զաստուծոյն՝ Աստուծոյ, եւ այնու տեսանիցեմք զի՞նչ ստասցի: Continue reading “ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Ժ.)”

ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Թ.)

ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ
Կեսար-Սեզար (César)

Մեր արդի լեզուին մէջ գոյութիւն ունին կարգ մը պատմական օտար անուններ, որոնք կը գրուին կամ աւելի ճիշդը պէտք է գրուին երկու տարբեր ուղղագրութեամբ՝ զանազանելով տուեալ անունին պատմական արտասանութիւնը եւ արդի արտասանութիւնը: Այսպիսիներուն տիպարն է հռոմայեցի զօրավարին անունը. պատմականօրէն ան Կեսար է, եւ այս ուղղագրութիւնը պէտք է յարգուի այնքան ատեն, որ հայերէն կը գրենք ու կ՚ակնարկենք այդ զօրավարին, կամ նոյն ծիրին մէջ գտնուողներուն, եւ զգալի է անոնց պատմականութիւնը, ինչպէս՝ Օգոստոսն է, Ներոնն է, Կոստանդիանոսն է եւ այլն: Continue reading “ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Թ.)”

ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Ը.)

ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ
1.Հետաքննութի՞ւն, թէ՞ յետաքննութիւն

Շատ ըմբռնելի պատճառներով՝ ոմանք հակամէտ են գրելու յետաքննութիւն՝ յ-ով, այն «տրամաբանութեամբ», որ տեղի ունեցածը յետոյ, ետքը, վերջը կատարուած քննութիւն մըն է: Եւ ուրեմն կ՚ենթադրեն, թէ բառիս առաջին արմատն է յետ, որ կը նշանակէ յետոյ:
Թող որ ամեն քննութիւն ալ կը կատարուի բանէ մը ետքը, յետոյ, վերջը…
Սակայն այսպէս չէ, այս տրամաբանութեամբ կազմուած չէ բառս, այլ ան հետաքննութիւն է, ուր առաջին արմատն է հետ(ք) «նշան», եւ իրօք ալ «հետաքննութիւն» կը նշանակէ ձգուած «հետքերու, նշաններու» քննարկում: Continue reading “ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Ը.)”

ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Է.)

ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ

1. Կ՚երդնունք, որ պիտի շարունակենք պայքարը…

Բոլորս ալ հակամէտ ենք գործածելու այսպիսիները՝ կ՚երդնում, կը զբօսնուս, կ՚ընթեռնու, պիտի թողուր…
Իսկ եթէ շարունակել պէտք ըլլայ այս բայերու խոնարհումը՝ տարածելու զայն այլ դէմքերու, թիւերու, եղանակներու ու ժամանակներու վրայ, — ապա կը կարծեմ, թէ բոլորս ալ պիտի անճրկինք. միայն հմուտ գրաբարագէտ մը պիտի կարենար ընել այդ մէկը, եթէ իրապէս հմուտ գրաբարագէտ մնացած է ի մերում կողմանս: Continue reading “ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Է.)”

ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Զ.)

ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ

1. «Պուտինը եւ Բայդենը համատեղ յայտարարութիւն են ընդունել ռազմավարական կայունութեան վերաբերեալ»:

Կը կարծեմ, թէ ձեզմէ ոչ մէկը անծանօթ է այս՝ «յայտարարութիւն ընդունիլ» արտայայտութեան, որուն հետ սկսանք ընտելանալ վերջին տասնամեակներուն եւ տեղին համեմատ ալ… ընդօրինակել զայն՝ առանց անդրադառնալու կացութեան այլանդակութեան, գէթ հայեցի մտածողութեան տեսանկիւնէ: Continue reading “ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Զ.)”

ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Ե.)

ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ
1. Ինչ որ … ինչ-որ

Ոմանք չեն յաջողիր զանազանել այս երկուքը, ուրիշներ բոլորովին անտեղեակ են նման զոյգի մը գոյութեան, այսինքն՝ ոչ իսկ գիտեն, թէ նման բան գոյութիւն ունի:
Ինչ որ բաղադրեալ յարաբերական դերանուն մըն է: Բուն դերանունը ինչ-ն է, որուն կցուած է որ թարմատարը(1), ճիշդ հետեւեալներուն պէս՝ ով-ով որ, ուր-ուր որ, երբ-երբ որ, ինչպէս-ինչպէս որ, քանի-քանի որ եւ այլն: Իր այս կիրարկութեամբ՝ ինչ որ-ը կը փոխարինէ ոչ թէ գլխաւոր նախադասութեան մէկ անդամը երկրորդական նախադասութեան մէջ, այլ ամբողջ գերադասը: Continue reading “ՀԱՅԵՐԷՆԸ ԿԸ ԶՈՒԱՐՃԱՆԱՅ (Ե.)”