ԿԱՐՕ ԱՐՄԵՆԵԱՆ
Այսօր ուրախ է ինք, չափազա՛նց ուրախ: Ինքզինք զարմացնելու աստիճան: Այդպէս ելաւ անկողնէն, երբ ամուսինը դեռ խոր քունի մէջ էր եւ երբ տակաւին օրը նոր էր սկսեր լուսաւորուիլ վարագոյրէն ու սաղարթներէն անդին: Երբ ուրախ գտնէ ինքզինք, աւելի եւս կ՚ուրախանայ, քանի որ չսպասուած նուէր մըն է ան կեանքէն, որուն պատճառը իսկապէս չի գիտեր ինք: Չի գիտեր, թէ ինչպէ՞ս ինք արժանի եղաւ անոր: Նուէր մը՝ առանց յետին մտքի: Ինքնաբու՛խ ու գրեթէ չարդարացուած: Եւ անհասկնալի: Նուէր ըսուած բանը ի վերջոյ կը բխի պարտաւորութենէ մը: «Ասոր-անոր պարտակա՛ն ես միշտ»: Իսկ այս մէկը… Ինչպէ՞ս յանկարծ ինկաւ իր պատուհանէն ներս: Մտաւ խոհանոց աշխոյժ ու երգեցիկ:Շարժումները գիտէի՛ն ինչ ընել. շարժումները իրմէ շատ աւելի լաւ գիտէին ինչպէ՞ս տօնել այս օրը: Նոր սո՛ւրճ: Պտուղներու տեսականի: Մեղր եւ կիսալուսին: Աւելի ճիշտ՝ «մեղրակիսալուսի՛ն…» Յիշեց ու խնդաց առողջ եւ հնչեղ: Յիսուն տարի առաջ էր. իրենց ամուսնութեան առաջին առաւօ՛տը: Պոսթըն: Իրենց պարզուկ, ուսանողական յարկաբաժնին մէջ: Նախաճաշին բուրմունքը բռներ էր սենեակը: Ամուսինն էր, որ իրմէ գաղտնի մտեր էր խոհանոց: Այդ առտու, որոշեցին, որ այլեւս «կիսալուսին» պիտի կոչուէր ան: Մեղր եւ կիսալուսին: Վայելքով կերա՛ն: Վայելքով խմեցին սուրճը, որ կը բուրէր եւ կը գգուէր կեանքին բոլոր բնազդները: Վայելքով մտան անկողին: Մեղրն ու կիսալուսինը լուծուեցան մէկզմէկու մէջ եւ միախառնուեցան խորունկ քունին: Առտուան համեղ այդ քունին:
Առտուան այս ժամուն, ամուսինը դեռ չէ ելած անկողնէն, իսկ ինք կ՚անցնի սենեակէ սենեակ: Թարմ է ամէն բան: Թարմ է մանաւանդ ուղեղը: Ան տէրն է ինքզինքին եւ տէրն է իր քայլերուն: Ինքն ու ուղեղը հաշտ են ահաւասիկ: Քիչ ետք, հեռաձայնը պիտի հնչէ եւ օրը իր կուսութիւնը պիտի կորսնցնէ: Բայց «սա՛ պահուն» կանգ առած է ամէն բան: Ամեն բան իր տեղն է եւ գոհ է իր եղած տեղով: Անդորրն է, որ շահած է իր անօտարելի իրաւունքը:
Այս բոլորը կը գրեմ մտքով: Այս բոլորը ծնած են իմ ենթադրութիւններէս: Այսպէս պատկերացուցի, երբ անկողնէն դուրս նետուելէ ետք զինք գտայ շէնշող տրամադրութեան մէջ: Ես իր ամուսինն եմ. իր կեանքի ընկե՛րը: Մենք զիրար կը գուշակենք ամենէն անհասկնալի ձեւերով: Այսինքն՝ եթէ գիրք մը սխալ տեղ դրուած է գրադարանին մէջ. երբ ամաններուն տեղը փոխուած է սեղանին վրայ կամ երբ ձայնին որակը տարբեր է եւ վանկերը ճիշտ չեն հնչեր:
— Տարօրինակ է, — կ՚ըսէ յանկարծ, — ինչո՞ւ այսպէս ուրախ եմ այս առտու:
— Ուրա՞խ ես… — կը նայիմ շուարած:
Անզգալաբար կ՚ընդգրկուիմ իր հարցուփորձին մէջ:
— Լաւ երա՞զ մը տեսար, — կը հարցնեմ:
— Չեմ գիտեր, — կ՚ըսէ, — նոյնիսկ եթէ տեսած եմ, մոռցա՛ծ եմ:
— Թերեւս կառատան մաքրութիւ՛նն է, որ երէկ ըրինք, — կ՚ըսեմ:
— Հա՛, լաւ էր, — կ՚ըսէ: — Բայց միայն ատ չէ, — կ՚աւելցնէ:
Կը նայիմ պատուհանին, որմէ ներս մտեր է արեւին առաջին ճաճանչը: Առտուան այդ զեղուն երգեհոնը միշտ ալ կը լայնցնէ կուրծքս: Անյագօրէն կը զարնեմ ջուրը երեսիս եւ իւրաքանչիւր զարկին հետ ուղեղս աւելի կ՚արթննայ: Ի վերջոյ կը չորցնեմ դէմքս, թեւերս, ականջներս եւ օրը բացուած կը յայտարարեմ:
— Դուն միշտ այսպէս ես, կ՚ըսէ կինս: Քու հոգդ չէ: Դուն միշտ ուրախ ես…
Կը ժպտիմ. կը կատակեմ. վարագոյրները կը բանամ. մարզական շարժումներ կ՚ընեմ: Եւ սակայն խոհը կը մնայ խոհ ու կանգ կ՚առնեմ: Կ՚իջնեմ դէպի ներս: Իսկապէ՞ս ուրախ եմ: Իսկապէ՞ս միշտ ուրախ եմ: Ճիշտ է, տարիներուն հետ ճանչցած եմ դառնութիւն. դառնութիւն՝ ինքզինքիս եւ աշխարհին դէմ: Դիմագրաւած եմ տագնապ: Նայած եմ անցեալին եւ ապագային եւ յուսահատած: Անելը բազմիցս շրջապատած է զիս: Խոր տխրութեամբ նայած եմ դուրս: Բայց կրցած եմ ի վերջոյ ափ ելլել: Վերստին շահած եմ այն ինչ, որ իմս էր: Կարելի չէ միշտ ուրախ ըլլալ: Միշտ ուրախ ըլլալը համազօր է ոչինչ ըլալու:
— Եկուր տօնե՛նք, — կ՚ըսեմ իրեն: — Եկուր այսօր վերջ դնենք ամէն հեւքի. դու՛րս գանք:
Երբ կ՚ըսէի այս խօսքերը, արդէն կը զգայի, որ ուժ չունէին անոնք: Կը կարդայի կնոջս դէմքին բարի վերապահութիւնը եւ ան կը զգետնէր ոգեւորութիւնս: Կը տեսնէի ի ծնէ թերահաւատը, որ ըսել կ՚ուզէր, թէ ես, ինչպէս միշտ, կտրուած էի իրականութենէն:
— Ինչե՜ր կ՚ըսես, — կ՚ըսէ ինք: — Այնքան գործ ինծի կը սպասէ: Հեռաձայններ, բժիշկ, շուկայ, հազարումէկ…
Նախադասութիւնը չ՚աւարտեր: Հեռաձայնն է, որ կը հնչէ զիլ եւ վերջնական սրբելով ամէն պատրանք եւ լաւատեսութիւն: Ճի՛շտ է կինս: Մենք հազարումէկ թելերով կապուած ենք իրականութեան: Յաճախ արդէն՝ առանց թելերու: Wireless! Նոր աշխարհ մըն է, որ մոլեգնօրէն կ՚ընդլայնէ ինքզինք ամէն վայրկեան: Ելեկտրոններու լուռ ու ջղային մրցավա՛զքը մեր կեանքէն ներս ու դուրս: Պիտի սորվինք: Ծեծ ուտելու պէս պիտի սորվինք գործել այդ անթափանց տիեզերքին մէջ: Ամէն առտու պիտի վառես պաստառը եւ աջ ու ձախ զարնուելով մտնես համացանցի ոստայններէն ներս եւ հետապնդես ճակատագիրդ:
Ես այս մտորումներուն մէջ կորսուեր էի, երբ կինս, որ վերցուցեր էր ընկալուչը, մէկ ափով փակեց զայն եւ ցած ձայնով յիշեցուց.
— Թաքսերու օրն է, չմոռնա՛ս…
Եղա՞ւ ասիկա: Պէ՞տք էր այդպէս յիշեցնէր այն, որ ես հազիւ յաջողեր էի մոռնալ: Հազիւ յաջողած էի ինքզինքէս պահել իմ պարտքերս: Ես պատրաստ էի տօն հռչակելու այս օրը…Պէ՞տք էր վերջնականապէս քանդէր ուղեղէս ներս սողոսկած այս անուրջը: Հազիւ մեր տրամադրութիւնները գտեր էին զիրար: Վերջապէս մենք զուգադիպեր էինք: Ինք՝ ուրախ: Ես՝ ուրախ: Ուրախը ուրախով բազմապատկուա՛ծ:
— Աղէ՛կ… — ըսի խիստ դժգոհ եւ խիստ յուսախաբ: Եւ քալեցի խոհանոցէն դուրս դէպի ննջասենեակները: Մտքիս մէջ յստակօրէն այպանելով զինք:
Մտայ աշխատասենեակս: Առօրեայ պարտամուրհակներով ծանրաբեռնուած անոր տխուր մթնոլո՛րտը: Փակեցի դուռը: Դուռ փակելու ձեւ մը կայ, որ քէն է եւ մեղադրանք: Նստայ գրասեղանիս առջեւ, որուն վրայ դիզուած էին ամբողջ տարուան մը ստացագրերն ու հաշուեցոյցերը: Թող ինք ուզածը ընէ. ես ինքզինքս պիտի պատժեմ եւ ամբողջ օրը այս անիծեալ սեղանին առջեւէն պիտի չելլեմ:
Դուրսը գարունն էր: Գարնան առաջին կանաչաւուն շղարշնե՛րը ծառերուն վրայ: Առաջին կարմիր յոպոպները: Առաջին փայտփորիկները կը կտցահարէին բուները եւ արեւը սկսեր էր շնորհներ բաշխել այս երկրի տուն-տեղ ունեցողին եւ չունեցողին: Զգացի, որ բարկութիւնը սկսեր էր անզգալաբար տեղի տալ մէջս եւ օրուան հմայքը սենեակէն ներս կը մտնէր դափով ու ծնծղայով ու խայտաճամուկ կարկտաններով: Հարկային հաշիւները մնացին սեղանին վրայ: Վերցուցի Մեծարենցին հատորը եւ պարզապէս մոռցայ մնացեալը: «Ի՜նչ արբեցութեամբ, ծառեր լոյսին մէջ, ծառեր հովին մէջ եւ անձրեւներուն»… Կը կարդայի բաձրաձայն: Ամէն մէկ վանկը ես՝ ինծի ըմբոշխնելով: Եւ քաջ համոզուա՛ծ՝ որ այս պերճանքը ոչ սկիզբ ունէր եւ ոչ վախճան: «Վարսաւոր ծառեր, ծառեր երկնուղէշ ու ծառեր մատաղ»…Յանկարծ բացուեցաւ սենեակին դուռը եւ ներս մտաւ կինս սուրճի մեծկակ բաժակները ձեռքերուն մէջ եւ լայն ժպիտը՝ դէմքին: Եկաւ եւ ինքզինքը տեղաւորեց սենեակի սոֆային վրայ անհոգ ու յաւերժական:
— Կարդա՛… — ըսաւ՝ զուարթ գրգիռներ իր ձայնին մէջ: — Կարդա՛… — կրկնեց ամէն մտատանջութիւն յանձնած հովին եւ խնձորի կարկանդակէն համեղ պատառ մը սահեցնելով բերանը: — Կարդա՛ … — ըսաւ երրորդ անգամ՝ իմ ապշած տեսքս աւելի եւս անըմբռնելի դարձնելով: — Ես ինչու՞ դուրս պիտի մնամ այս քէֆէն… — ըսաւ:
— Այսօր թաքսերու օրն է, — վրայ տուի փորձելով վերականգնել փուլ եկած կացութիւնս:
— Այո՛, — ըսաւ, — բայց պիտի տօնենք, չէ՞: Կարդա՛:
Առիթ չտուաւ, որ ես ինքզինքս հաւաքէի եւ առագաստներս վերստին բանայի: Հնչեց իր զուարթ ու կարկաչուն ձա՛յնը։ «Ի՜նչ արբեցութեամբ ծաղիկներ շաղին, ծաղիկներ լոյսին, մտերիմ ձեռքին սպասումներուն մէջ կը նուաղին»… Արական ձայնը եւ իգական ձայնը իրարու պէտք ունին, ըսեր էր Բարսեղ Կանաչեանը օր մը եւ մեզ կուշտ ու կուռ խնդացուցեր: Ճեմարանը ունէր իր աննման երգչախումբը, որ իր ներոյժով ներուժով կը խայտար, երբ գրեթէ աչազուրկ Վարպետը իր անուշ եւ խորախորհուրդ ժպիտով իր կախարդանքին մէջ կ՚առնէր մեզ եւ իր մատներու թրթիռը կը փոխանցէր մեր երազող աչքերուն: Կինս եւ ես հո՛ն ըրինք մէկզմէկու գիւտը: «Շուշո՜՜ն ելեր, կ՚երթէ՜՜ր էգին…» կը հնչէր արական հագագներէն, որուն կ՚արձագանգէին մեր չքնաղ սոփրանոները՝ «Շուշոն ե-լե՛ր, կ՚երթէր է-գի՛ն»:
Չեմ գիտեր ինչպէ՞ս Մեծարենցին տողերը մեզ տարին դէպի մեր պատանի օրերու այդ գլգլուն քնարերգութիւնը, մոռցնելով (կամ մոռնալ տալով), որ արդէն անցեր էինք եօթանասունը: Յետոյ բացինք ալպոմներ: Յետոյ փնտռեցի այլ գրքեր: Թումանեան, Տէրեան, Վարուժան՝ երբ ինք դեռ նկարները կը պրպտէր: Գիտե՞ս, ըսաւ կինս, ասիկա Աշխէնն է. քովը՝ Անին, Մաքոն, Շուշիկը, Ֆիմին, Աստղիկը… Ֆարայայի պտոյտի՛ն էր. երկար ատենէ ի վեր չենք խօսած. այսօր պէտք է հեռաձայնեմ:
Չկրցաւ հեռաձայնել: Իսկ ես մխրճուեցայ մեր հաշիւներուն մէջ եւ հետզհետէ կնճռոտեցաւ օրը: Անապահով աշխարհն էր իր բոլոր թաքուն որոգայթներով: Դժուարաւ մէկտեղուած խնայողութիւննե՛րը՝ որոնք քու ապաւէնդ են եւ որոնց ճակատագիրն է, որ կը վճռուի ովկիանոսային այս վերիվայրումներուն մէջ: Անոնք քուկդ են եւ քուկդ չեն: Իսկ դուն իսկապէս խարիսխ չունիս: Դուն ունիս ինքզինքդ միայն. քու ծերացող եւ հետզհետէ վտանգուող գոյութիւ՛նդ: Կ՚ապրիս օրը օրին: Չե՛ս ապրիր:
— Կարօ, — լսեցի յանկարծ եւ գլուխս վերցուցի: Վերցուցի եւ տեսայ փողոցին նօսր մութը պատուհանէն դուրս: Կնոջս ձայնն էր նորէն:
— Գիտե՞ս, — ըսաւ, — ընթրիքի ժամը կը մօտենայ. վե՛րջ տուր: Ելի՛ր սեղանին առջեւէն: Քիչ մը իրարու երես տեսնենք:
Ելլել սեղանին առջեւէն հսկայ ճիգ մըն էր այդ պահուն: Զանգուած մը նստած էր ուսերուս եւ թիկունքս ցաւերու մէջ էր: Ոչինչ կար մխիթարական: Կը նահանջէինք բոլոր ճակատներուն վրայ: Կը նախատեսէի մեծ փլուզումը, իսկ կնոջս ձայնը այնքա՜ն ընտանի էր եւ խրախուսող. այնքան կտրուա՛ծ՝ աղէտի դաշտերէն: Ինք չէր տեսներ այն ինչ, որ ես կը տեսնէի: Ինք մեր առտնին մխիթարութիւնն էր: Մեր չընկրկող յոյսը: Մեր անբացատրելի կորովը: Մեր ինքնավստահութիւնը: Մեր անսասանելի, անընկճելի, մեր անուշ Ոսկեմա՛յրը:
— Չէ՜, — ըսաւ որոշ յոգնութեամբ, ատանկ բաներ մի ըսեր: Դո՛ւն կու տաս ինծի այդ ինքնավստահութիւնը: Ես քեզմէ՛ կ՚առնեմ իմ սնունդս: Դուն ես մեր տան սիւնը: Ատանկ մեկնելու չպատրաստուիս: Ես քեզմէ առաջ կ՚ուզեմ երթալ: Այս պահարանը այսօ՛ր եկաւ: Երկարեց նամակածրարը:
— Ինչու՞ չըսիր… — վրայ տուի եւ խլեցի ծրարը:
Բժիշկին զեկոյցն էր: Աչքերս անհամբերութեամբ ցատկեցին պարբերութիւններուն վրայէն փնտռելով «ժխտական»ը: Եւ գտա՛ն: Ի՜նչ հրաշք: Ամէն ինչ, որ հաներ էին, ամէն ինչ, որ քններ էին՝ ժխտական ու ժխտակա՜ն: Միայն բժշկութիւնն էր, որ կրնար այսպէս գլխիվայր շրջել բառապաշարը եւ քեզ ուրախացնել: Ժխտակա՛ն: Ոչի՛նչ չունիս: Այսինքն՝ ոչինչ ունիս: Առողջ ես: Գնա եւ վայելէ կեանքդ:
Երեկոն կանգ առաւ երկուքիս միջեւ: Մնացեր էինք անխօս:
Վիրահատութիւնը ցնցիչ հանգրուան մը եղաւ երկուքիս համար: Երեք շաբաթ առաջ էր, երբ բժիշկը բացայայտեց զայն եւ յաջորդ օրն իսկ մտայ հիւանդանոց: Ժամանակ չկար նոյնիսկ մտածելու: Հարցուփորձելու: Բժիշկները մտահոգ դէմքերով մխրճուեր էին շողանկարներու շերտերէն ներս: Կը տեսնե՞ս այս մէկը. յետոյ այս միւսը. եւ ահաւասիկ մեծ ողորմելի՛ն: Big baby! Աներեւակայելի եռուզեռ էր վիրաբուժական նախասենեակին մէջ: Հոն էր նաեւ կինս եւ մենք ոչինչ կ՚ըսէինք իրարու: Վերջապէս վերջին խրախուսիչ խօսքը վիրաբոյժէն եւ ես արդէն մտեր էի անգիտակցութեան վիհը:
Ուրախ օրեր չէին, թէեւ կը ջանայինք զիրար քաջալերել: Կը ջանայինք մեր խոհերը ծածկել իրարմէ:
— Համով կիսալուսին մը ըլլար՝ չէի՞ր ուտեր… — կ՚ըսէր կինս՝ իբրեւ թէ անհոգ:
— Նայէ՛, անեսթեզիստը սիրուն աղջիկ մըն է, — կը կատակէի ես:
Համացանցի էջերուն վրայ երկու գիշեր լուսցուցի կուլ տալով բժշկագիտական գրականութիւնը: Միտքս կ՚անցնէր մէկ տագնապէն միւսը եւ ամէն բան փուլ կու գար շուրջս:
Հիւանդանոցէն վերադառնալէ ետք, ահաւասիկ երրորդ շաբաթն է եւ ես սկսած եմ ձեռք զարնել յետնեալ գործերուս: Ամեն օր, որ կ՚արթննամ, տօնական է ինծի համար եւ մեծ դժկամակութեամբ կ՚անցնիմ գրասեղանիս առջեւ: Կ՚ընդվզիմ ու կը մերժեմ: Տեղ մը ինծի կը թուի, թէ շահած եմ իրաւունքը անփոյթ ըլլալու եւ վայելելու: Յաղթանակ տանողին հիւանդութիւնն է ասիկա: Հերոսին ամբարտաւանութի՛ւնը, որ իր կարծեցեալ սխրագործութեան գինը կ՚ուզէ փաթթել ուրիշին վզին: Կը սիրեմ գրադարանիս գրքերը: Մեծ հաճոյքով կ՚անցնիմ գրասեղանիս առջեւ: Կ՚ուզեմ գրել: Բաց էջին վրայ շարադրե՛լ մեր լեզուին բառերը: Անյագ կարօտով կը գրկեմ թոռներս:
Ուաշինկթըն, Տ.Գ
Ծանօթ. խմբ.— Մեր աւագ ընկերոջ խնդրանքով, բացառութեան կարգով, այս գրութեան «ամեն» բառերը գրեցինք «է»ով, հակառակ որ անոնք ոչ մէկ առնչութիւն ունին աղօթքներու աւարտին արտասանուող «ամէն»ին հետ։