ՎԻԿՏՈՐԻԱ ՄԱՐԿՈՍԵԱՆ
Եղբօրս՝ Արտակին
Ձեռքիս ափը դնում եմ ափիդ։ Քո ձեռքում ափս էլ աւելի փոքր է երևում, քոնն՝ աւելի մեծ։ «Կը մեծանաս, ոչի՛նչ», — ծիծաղում ես՝ իմանալով, որ քեզանից մեծ եմ երկու տարի ու ինն ամսով։
Մայթերին աճող հաստաբուն ծառերի կողքին տնկուել են բարակ շիւեր, եղանակները՝ փոխուել ութ անգամ։ Մանր անձրև է տեղում. շուտով էլի ձմեռ կը գայ՝ իրար մօտեցնելով արևածագերն ու մայրամուտները։ Բնական է։
Երբեմն յետաձգում եմ իրականութեան հետ հանդիպումը և պատրուակ եմ փնտռում՝ քեզ չայցելելու։ Չկարծես՝ ստացւում է. ամեն օր եմ հանդիպում քեզ։ Մի օր, երբ դեկտեմբերեան անձրևը սաստկացել էր, քիչ- քիչ սկսում էր ձեան վերածուել, իսկ ես, սովորութեան համաձայն, ոչ անձրևանոց ունէի, ոչ խելք, որոշեցի առաջին պատահած խանութը մտնել՝ աձրևանոց գնելու։ Եւ հանդիպեցինք։ Իմ ու քո միասին լսած վերջին երգն էր հնչում.
«They say, “You’re basic”, they say, “You’re easy”,
You’re always riding in the backseat,
Now I’m smiling from the stage…»
(Ասում են՝ սովորական ես, ասում են՝ պարզ ես, Քո տեղը միշտ վերջին շարքում է, Հիմա ես ժպտում եմ բեմից…)։ Այս երգը իմ ու քո համատեղ կազմած երգերի ցանկում վերջինն է հիմա։ Այն աւելացրինք մեր վերջին ֆիզիքական հանդիպմանը՝ զինուորական արձակուրդիդ օրերին։ Յետոյ ես այդ ցանկը հազար անգամ պտտել էի. երեք ամիս է, ինչ հեռացել էիր արդէն։ Հանդիպեցինք։
«What if I’m far from home?
Oh, brother I will hear your call…»
(—Իսկ եթէ տանից հեռո՞ւ լինեմ։ —Եղբա՛յր, ես կը լսեմ քո կանչը): Այսպէս է հնչում այդ երգացանկի երգերից մէկում։ Այս համատարած լռութեան մէջ և անսահման հեռաւորութիւնից անգամ ինձ լսելի են բոլոր պատասխանները քո:
«What if I lose it all?
Oh sister, I will help you out»
(—Իսկ եթէ ամենը կորցնե՞մ։ —Քոյրի՛կ, ես քեզ կ՚օգնեմ)։ Կայի՞ն այս տողերը, նո՞ր աւելացան, թէ՞ մտածենք նախախնամութիւնների մասին։
Բակում խաղացող երեխաների կողքով անցնելիս՝ պատահաբար նկատում եմ քո աչքերը, վերադարձած ընկերներիդ աչքերում տեսնում եմ քեզ՝ վերջին անգամ, ստիպում եմ ինձ՝ լսել նրանց պատմութիւնները քո մասին՝ երբեմն զուարճալի, երբեմն՝ չափազանց ծանր, սև, դաժան, սակայն բոլորը՝ քո մասին։ Լսել մինչև վերջ՝ առանց արցունքի՝ չշեղելու համար միտքը նրանց, լսել մեծի պէս։ Մեծացել եմ։
Եղբայրս, Արտօ՛, գուցէ չհաւատաս, սակայն տեսնում եմ մեկնած քո ձեռքը ամեն անգամ, երբ սպասում եմ օգնութեան, բայց չգիտեմ՝ ումից։ Քեզ հետ այս պատահական հանդիպումներն ամենասպասուածն են, և քո օգնութիւնն՝ ամենաթանկը։ Միակ հանդիպումը, որը յետաձգում եմ, իրականութիւնն է՝ դու, դրօշ և միշտ թարմ ծաղիկներ։
Ձեզանից յետոյ մնացած այս հակասական, բևեռացուած իրականութիւնը մի բանի նման չէ։ Անձնական փոքրիկ ուրախութիւններ՝ ընդդէմ համամարդկային վշտի։ Մեր բաժանումը, ցաւօք, միակը չեղաւ, և հիմա աշխարհում հազարաւոր, եթէ ոչ՝ միլիոնաւոր մարդիկ են կորցնում, բաժանւում հարկադրաբար։ Հազարաւոր մարդիկ, դրօշներ և միշտ թարմ ծաղիկներ։ Ամենուր։
Աշխարհի շատ լեզուներով են գրւում տողեր հարկադրուած բաժանումների մասին։ «Վրէժ», «ցաւ», «անմահութիւն», «կորուստ»՝ թարգմանւում են տարբեր լեզուներով, վերագրւում իրական, երբևէ գոյութիւն ունեցած մարդկանց։ Ժամանակները փոխուել են։ Այս աշխարհում էլ փոքրեր չկան։ Եւ թէկուզ ոչ բոլորն են չափել ձեռքի ափերը և իրար ասել, թե՝ ոչի՛նչ, կը մեծանաս, սակայն բոլորն արդէն մեծացել են։
«Իմ պապերն են քեզ շահել,
Իմ եղբայրքն են քեզ պահել,
Քոնն են որդիքն իմ ջահել,
Հայրենի երկիր…»։
Նախկինում՝ դեռ երկու տարի առաջ ես սարսափում էի այս երգից՝ սկսած երկրորդ տողից, իսկ հիմա՝ երրորդ։ Ես գիտեմ փորձից։ Մի պահ կորստից սիրտն այնքան է փոքրանում, որ տեղ չի մնում Հայրենիքի համար։ Որպէս պարտութիւն ձևակերպուած այդ օրը ես զգում էի նոյնը, ինչ կը զգայի, եթէ այդ օրը «յաղթանակ» անուանէին։ Միևնոյնն է։ Չկայիր։ Սակայն յետոյ՝ շատ աւելի ուշ, երբ ուշքի ես գալիս, տեսնում ես, որ միայն Հայրենիքն է մնացել, ուրիշ ոչինչ։ Եւ սիրտդ մի մեծ տեղ է բացում փոքրիկ Հայրենիքի համար, այն դառնում է դէպի Հայրենիքը, այն դառնում է Հայրենիք։
«Կը մեծանա՛ս», — ասում ես ծիծաղելով, երբ չափում ենք ձեռքերի ափերը։ Գուցէ մեծանալը հէնց այն է, երբ զգացած ցաւն այլևս չի պատմւում, չի ձանձրացնում, այլ դառնում է գործ։ Զօրակոչուելուդ նախորդ օրը, երբ մինչև ուշ երեկոյ նստեցինք ու խօսեցինք՝ որպէս ամփոփում կեանքի, պատմեցիր, թէ ինչեր ես արել, և ոչ՝ ասել։ Ես էլ քեզ այդ խոստացայ վերջին անգամ՝ լռութիւն և գործ։
Մայթերին աճող հաստաբուն ծառերը շուտով կը կտրեն, բարակ շիւերը կը մեծանան և կը փոխարինեն դրանց։ Այդպէս է բնական՝ յիշեցնում է բնութիւնը մարդկանց։
Արտօ՛, եղբայրս, մինչև կը սկսուէր այդ 44 օրը, դու էլի հերոս էիր, ով արժանի էր ապրելու, ում արժանի էր կեանքը։ Այդպէս չեղաւ սակայն։ Եւ հիմա յետաձգուած իրականութիւնների և հանդիպումների արանքում մի յոյս կայ միայն՝ «կը լսեմ քո կանչը»։
Երեւան
(Գրանիշ)