ԹԱՄԱՐ ՏՕՆԱՊԵՏԵԱՆ ԳՈՒԶՈՒԵԱՆ
Շաբաթէ մը ի վեր լուր չունէինք իրենցմէ. հեռաձայնային գիծերը բոլորովին անջատուած էին, «սահման»ը գոց էր։
Պէյրութը կրկին անդամալոյծ վիճակի մէջ էր։
— Թռչուն չկայ ճամբաները. — մայրս է, վարագոյրը քիչ մը անդին հրած, գլուխը թեթեւ մը պատուհանէն դուրս` աջ ու ձախ` փողոցը կը դիտէ. մինչ ռմբակոծումը կը շարունակուի։
— Ո՞ւր մնաց աս մարդը, — ինքնիրեն հարց կու տայ, ու անհանդարտ քայլերով կ՚ուղղուի դէպի խոհանոց. մոմի լոյսը կ՚երերայ իր ետեւէն, տետրակս հպանցիկ շոյելով։
— Մամա, վաղը դպրոց կա՞յ, — կը հարցնեմ, նոր գրիչս մատներուս միջեւ դարձնելով։
— Անշուշտ կայ. դասերդ վերջացուցի՞ր։
— Մէկ պարտականութիւն մնաց։
— Բայց չէ՞ որ ըսիր թռչուն չկայ ճամբաները, ի՞նչպէս դպրոց կ՚ըլլայ, — անդիէն հարց կու տայ քոյրս՝ Ալինը, գլուխը ննջասենեակէն դուրս տնկելով
— Թռչունը այսօր չկայ, վաղը պիտի գայ, հետն ալ դպրոցը, — խոհանոցէն կարճ ու կտրուկ կը պատասխանէ մայրս։
Յանկարծ բանալիներու ձայնը կը լսուի. հայրս հեւասպառ ներս կը մտնէ վեց յարկ ոտքով բարձրանալէ ետք։ Գլուխը կախ՝ կը նստի դրան մօտ զետեղուած աթոռին վրայ, բանալիները ապակեայ սեղանին վրայ նետելով։
— Ճորճ, երանի տպարանը մնայիր, դուրսը մարդ մարդասանք չկայ, եթէ բան մը ըլլար… — կ՚ըսէ մայրս, նկատելով իր անտրամադիր վիճակը։
— Վազելով կտրեցի կամուրջը. լաւ չէ վիճակը, Աշրաֆիէն ալ գէշ է նորէն։
— Պապա, վաղը դպրոց կա՞յ. — դարձեալ Ալինն է։
— Կայ ձագ կայ, ձեր դասերուն նայեցէք։
Կա՞յ, չկա՞յ, պրն. Ժիրայրը պիտի գա՞յ, ուրիշ ո՞վ պիտի երթայ դպրոց… Ես ու քոյրս այդ հանելուկը կը փորձենք լուծել միասին մինչ մայրս նստասենեակին մէկ անկիւնը տեղաւորուած, գլուխը սրբագրութիւններուն մէջ մտցուցած լուռ կ՚աշխատի։ Համոզուած եմ որ աշխարհը կանգ առած է ու միայն մենք ենք որ յաջորդ օր դպրոց երթալու կը պատրաստուինք։
Դպրոց. դպրոցս։ Քալելով հինգ վայրկեան էր մեր տունէն Սուրէն Խանամիրեան Ազգային Գոլէճը։ Երանի՜ այդ օրերուն, երբ առաջին քայլերս առի դէպի աղբիւրը լոյսին…։ Մէկ կողմէ մօրս միւս կողմէ մեծ մօրս ձեռքը բռնած, ցատկռտելով հասայ դպրոցին երկաթեայ դարպասը եւ ուղղակի ներս վազեցի, առանց ետ նայելու, առանց լաց ու կոծի։ Յիշողութեանս մէջ քանդակուած պատկերներէն մէկն է դպրոցիս առաջին օրը։
Իսկ հիմա՞։ Հիմա պիտի գար պրն. Ժիրայրին «օթոքար»ը, պիտի հաւաքէր մեզ, հաւաքէր շրջանէն քանի մը հաւատարիմ Խանամիրեանցի եւս, քշէր դէպի Աշրաֆիէ, հոնկէ դէպի Անթիլիասի մայրավանք։ Այդ տարիներուն, հոն էր մեր դպրոցը, նախքան Ֆանարի շրջան փոխադրուիլը։
Լուռ է գիշերը. լուռ է երկինքը, լուռ են ծառերը, լուռ են Ֆարաոնին շուները նոյնիսկ։ Համատարած լռութիւն, որ նոյնքան ահարկու է որքան ռմբակոծումը։ Լռութիւն որուն անպայման պիտի յաջորդէ պայթում մը, երկու, տասը… հրացանաձգութիւն, ապակիներու ձայն, շո՜ւտ երեք պատ ետեւ… արագ ըրէք, վա՜ր…
Այս էր կարգն ու կանոնը ութսունականներու Պէյրութին։
Բայց այս լռութիւնը կը տեւէ քանի մը ժամ. արդեօ՞ք հանգիստ պիտի ձգեն այս անգամ. գոնէ քի՜չ մը։
Ու ահա, լոյսը չծագած վրայ կը հասնի կանչը։
— Ժո՜րժ, պրն. Վարդգէսն է, պարոն Ժո՜րժ, եկո՜ւր գիծը բացուեցաւ։
Ընկալուչը դուրս քաշած, չորրորդ յարկի պատշգամէն վիզը վեր՝ ձայնը կը ձգէ Տիկ. Վարդապետեանը։
Մեր հեռաձայնի գիծը շատոնց խանգարուած է։ Իսկ իրենց հրաշքի նման վերակենդանացած գիծը պիտի դիմանա՞յ մինչեւ որ հայրս հասնի ընկալուչին…։ Երկվայրկեանի մէջ կ՚անհետանայ ան. քիչ անց, հեւ ի հեւ տուն կը մտնէ, անչափ գոհ՝ իր եղբօրմէն լսած ըլլալուն համար։ Հոգ չէ թէ վերջինը իր վախէն պայթեր է հօրս վրայ. թէ՝ տարբեր մոլորակի մէ՞ջ ենք, ինչերէ կ՚անցնի Աշրաֆիէն։
Ոչ, այդքան ալ տարբեր չէին մոլորակները, բայց երբեմն այդ ափ մը տարածութեան մէջ իսկ կտրուած էին իրարմէ արեւելքն ու արեւմուտքը։ Այս անգամ, արեւելքն էր ռմբակոծման թիրախը… վաղը դարձեալ արեւմուտքը պիտի ըլլար։
— Սեդա, ես գացի. գացի մայրս ու եղբայրս բերելու։
— Ճամբաները գոց են Ճորճ, քիչ մը սպասէ գոնէ ճամբայ մը բացուի յետոյ գնա, հիմա ո՞ւր կ՚երթաս։
— Ճամբայ մը կը գտնեմ. Տպարան երթամ նայիմ տղաքը ի՞նչ կ՚ըսեն։
Տպարանը Համազգայինի Վահէ Սէթեան հրատարակչատունն էր, մեր տունէն մօտ չորս վայրկեան քալելով, Համազգայինի Նշան Փալանճեան Ճեմարանի համալիրին մայր դուռէն ներս, ձախին, քանի մը աստիճան վար։
Իսկ տղաքը Լիբանանի տղաքն էին։ Օրուան մէջ ուսանող կամ բանուոր, իսկ գիշերները՝ պահակ. ոմանք օրուան մէջ ալ պահակ էին։ Տղաքը հոս ու հոն վազողներն էին, ի հարկին՝ հաց բաշխողները, յաճախ ընկերակցողները, թաղերը պաշտպանողները, զէնք վերցնողները, ակումբ, տպարան, դպրոց, եկեղեցի… իրենց աչքին լոյսին պէս հսկողներն էին։ Յաճախ կ՚ուզէի անոնց շուրջ ըլլալ. ապահով կը զգայի։ Ոմանք մեր՝ արեւմտեան Պէյրութի շրջանէն չէին, հերթով կու գային ու կ՚երթային։ Ոմանք մեկնեցան անվերադարձ, Լիզպոնի մէջ աւանդելով իրենց հոգիները։
Այդ օրը, հօրս միակ նպատակը ապահով եւ երեքով տուն վերադառնալն է. մնացեալը «ալլա քարիմ» ինչպէս կ՚ըսէր ան։ Բայց հօրեղբայրս՝ ամօ Վարդգէսը, եղբօր ինքնաշարժին մէջ ըլլալու պատեհ առիթը օգտագործել կ՚ուզէ եւ ըստ իր կէս կատակ կէս լուրջ ու քիչ մըն ալ հրահրող բնաւորութեան՝ օրհնուած բերանը կը բանայ ճիշդ այն պահուն երբ հայրս պիտի «կտրէ» ամայացած «սահման»ը։
— Է՜հ, ախպէր, միկէ մէնէյիշ մը (ծոթրինով հաց) ըլլար…
Հայրս, իր ջղայնութենէն թէ վախէն չեմ գիտեր, այս անգամ ինք կը պայթի եղբօր վրայ
— Մանայի՞շ, ման ո՞ւշ. ըհը՜ հը՛։ Մայրիկ, մեզզա քը տղան, — կը դառնայ մեծ մօրս, որ իր կարճահասակ վիճակին մէջ ա՛լ աւելի սմքած, ինքնաշարժին մէկ անկիւնէն յօնքերը կիտած յանդիմանական նայուածք մը կը նետէ տղոց վրայ։
— Քը Աստուած սիրես, Վարդօ ախպէր ի՞նչ հանտէ կը խապրաս, ի՞նչ մանայիշ ու ման ուշ. վա՜զ էկօ բանէն ախպէր, սաղ սալամաթ տուն տեղ հասնինք, ախպէր… — կը շարունակէ հայրս։
Մինչ այդ, տան մէջ քոյրս կլոր աչքերը կը բանայ իր անուշ քունէն, անկողինս պարապ տեսնելով յանկարծ դուրս կը վազէ սենեակէն, ու «օթոքար»ը փախցնելու վախը փորը մտած՝
— Մամա՜, դպրոց կա՞յ։
Թորոնթօ