ՀԵՐՄԻՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւածագը եկաւ, հաւաքուեց մեր գիւղի յայտնի բլրին, բայց սա ուրիշ արեւածագ էր, արեւը դալուկ աղջկայ տեսք ունէր, ով ուզում էր խօսել, պատմել յոյզերը, բայց չէր կարողանում. լեզուն կապ էր ընկել, բառերը մնացել էին ներսում: Նա իմ կեանքում երբեւէ հանդիպած ամենատխուր աղջիկն էր: Ես ուզում էի, որ նա ժպտար առաջուայ պէս, բայց նա նայեց ուղիղ աչքերիս, եւ մենք լաց եղանք անցած օրերի համար: Յետոյ նա լուռ թեքուեց դէպի գերեզմանատուն եւ փաթաթուեց նորայայտ գերեզմանաթմբերին, որոնք ծածկուել էին գոյնզգոյն ծաղիկներով: Նրանց ամեն օր այցելում էին, նրանց ամեն օր ծաղիկներ էին բերում նորից ու նորից, ծաղիկները պինդ գրկում էին նրանց, բայց նրանք մնում էին նոյնը, նրանք չէին ջերմանում: Ծաղիկներն ուզում էին, որ նրանք խօսեն, բայց ոչ ոք չէր խօսում, կարծես դա այդպէս էլ պիտի լինէր…
Արեւը մնաց բարձունքում, որ երեկոյեան ցած իջնի, ու գերեզմանաթմբերը ծաղիկների հետ նորից մնան բարձունքում… Բարձունքում կեանքն ուրիշ իմաստ ունի, աւելի ճիշտ՝ իմաստ ունի, իսկ ներքեւում կեանքը պարզապէս հոսում է, եւ մարդիկ ամեն օր լող են տալիս անորոշութեան գետում, ափ են փնտռում ու չեն գտնում։ Արեւը բարձունքն է սիրում, այնտեղ օրուայ մէջ խորհուրդ ու աղօթք կայ:
Գիշերը բոլորը փակում են դուռ ու պատուհան, գիւղում առաջին անգամ է նման բան, առաջ ո՞վ էր այդպէս անում, ի՞նչ ունէին թաքցնելու, հարեւանը հարեւանից աւելի լաւ գիտէր հարեւանի տան եղած-չեղածի մասին: Ճիշտ է՝ բոլորը չէ, որ ուրախանում էին հարեւանի եղած-չեղածով, բայց, մէկ է, ձեռքները չէր գնում որեւէ բան գողանալ… Գիւղի բոլոր տների դռները փակւում են արեւամուտի հետ եւ պատճառը ամենեւին վստահութեան պակասը չէ, պատճառը գիւղից դուրս է, մի քանի կիլոմետր հեռու, որտեղ հողը գերութեան մէջ է, եւ հողի վրայ քայլում են իրական գողերը…
Արեւագալի հետ ոչ ոք չի շտապում բացել գոմի դուռը եւ դուրս տանել անասուններին. դուրսն էլ է արդէն փոխուել, ամեն դուրս չէ, որ կարելի է տանել, իսկ անասունները յաճախ են շփոթում «դուրս»-ը, եւ երբ յայտնւում են ուրիշ դրսում, էլ հետ չեն գալիս. դուրսը դարձել է բերմուդեան եռանկիւնի՝ կլանում է, տանում է մարդ ու անասուն, եթէ յանկարծ յայտնւում են ոչ ճիշտ կոորդինատում…
Գիշերն ու լամպը ընկերներ են: Աւելի լաւ ընկերներ չես գտնի, մաման նոյնիսկ առաւօտեան այն չէր հանգցնի, եթէ չլինէր նաւթի սպառման վտանգը. լամպը մի տեսակ յոյս է ներշնչում, որ դեռ լոյսը կորած չէ, որ մի օր գիւղի լոյսերը կը տան, ու ամեն ինչ կը փոխուի դէպի լոյսը:
Մաման մոմի լոյսի տակ դասերն է պատրաստում, պէտք է վաղը գրաւոր տայ մոմի լոյսի տակ դաս սովորող աշակերտներին: Մաման հաւատում է, որ իր աշակերտները լաւ մարդիկ են դառնալու եւ դրա համար էլ գրաւորները ստուգելիս «ախ» է քաշում. ամեն մի սխալը մի «ախ» է… Իմ սխալների վրայ էլ էր այդպէս «ախ» քաշում, հիմա էլ է քաշում, բայց էն ժամանակ կարողանում էր կարմիրով ուղղել սխալներս, հիմա չի կարողանում: Արդէն քանիերորդ անգամն եմ մասնակցում կեանքի քննութեանը ու քանիերորդ անգամն եմ կտրւում քննութիւնից. պատճառը պարզ է՝ միշտ նոյն տոմսն եմ սովորում…
Ես նախանձում եմ մամային. հիմա հասկանում եմ, թէ ինչու են շատերը նրան նախանձում. նա նախանձելու ոչինչ չունի, պարզապէս նա մարդ է, ով նախանձողների համար աղօթում է… Ես շատ աղօթքներ ունեմ նրանից սովորելու…
Զոհուածների հայրերի մօտով գլխիկոր եմ անցնում, պէտք է երես ունենալ նրանց նայելու համար. ո՞ւր է թէ լինէր… Հիմա ներողութիւնն ամենադատարկ խօսքն է, ինչքան էլ այն կրկնես, մէկ է՝ դատարկ է, որովհետեւ այն ոչ մի բանով չես լցնի ու դրանով էլ ոչ մի բան չես լցնի: Մենք բոլորս դատարկ ենք, թէեւ բոլորս չենք զգում դա… Մենք երբէք չենք լցուելու, քանի չենք զգում, որ պէտք է լցուենք։
Գիւղի ցեխերը մերն են. միշտ էլ մերն են եղել, առաջ չէի սիրում ցեխերը, հիմա ուզում եմ, որ ցեխ լինի, որպէսզի ոտքերս աւելի խորը մխրճեմ հողի մէջ: Առաջ բոլ-բոլ գրում էի ցեխերի մասին, հիմա չեմ գրում, հասկացել եմ՝ ցեխերը ամեն օր ցոյց են տալիս, թէ որտեղից է սկսւում հայրենասիրութիւնը…
Ամեն առաւօտ խաղաղութիւնը գալիս է գիւղ, գնում է գիւղամէջ, յայտարարում է, որ եկել է, շրջում է տներով, որպէսզի ոտքերը տաքացնի վառարանների մօտ, որովհետեւ ցուրտ տեղերից է գալիս եւ չգիտի՝ վաղը կը կարողանա՞յ գալ, թէ՞ ոչ: Նա գիտի՝ ինչքան էլ տրտնջանք, մէկ է, երբ էլ գայ՝ գրկաբաց ենք ընդունելու, որովհետեւ մեր երազանքները միայն նրան կարող ենք պատմել, որովհետեւ ուրիշ ընկեր չունենք, որովհետեւ մենք միշտ ընտրում ենք նրան, իսկ նա ոչ միշտ է մեզ ընտրում…
Լամպի լոյսը լուսավորում է հօրս լուսանկարը. նրա նկարի առաջ ծաղիկները երբէք չեն թառամում, որովհետեւ մաման շատ ուշադիր է վերաբերում դրան: Երբ փոքր էի, կարծում էի, թէ ինչքան շատ լինեն ծաղիկները, այնքան շուտ կը գայ պապան: Գուցէ մաման էլ էր այդպէս մտածում, չգիտեմ…
Ծաղիկները նոյնն են, լուսանկարն էլ է նոյնը, բայց ես ու մաման էլ նոյնը չենք… Հիմա մենք չենք նայում հօրս աչքերին, որովհետեւ նա շատ հարցեր ունի մեզ, որոնց պատասխանները չունենք, որոնց պատասխանները մենք թողել ենք Աստծուն, իսկ Աստուած ձայն չի հանում…
Մաման երեկ գիշեր երազում տեսել էր, որ մեր գիւղացի Աշոտի տղան ողջ է, յաջորդ օրը պատմել է Աշոտին, Աշոտը ժպտացել է. Աշոտը երեք ամիս է չէր ժպտում: Մէկ օր անց իմացել է՝ տղայի մարմինը գտել են: Մաման չի քնում, որ երազներ էլ չտեսի. ո՞ւմ են պէտք երազները, եթէ դրանք խաբում են…
Հիմա գիւղում կեանքը բաժանուել է երկու մասի. առաւօտեան արթնանում են հաւատով, եւ ամեն մէկը գնում է իր գործին, երեկոյեան տնեցիները շուտ են գնում քնելու, որ իրարից թաքցնեն իրենց աչքերը: Գիշերը ամենամեծ թշնամին է. գիշերն այլեւս երազելու համար չէ, այն շատ բան է յիշեցնում, երեսով տալիս, սպառնում, քրքջում, յետոյ հեռանում՝ երազները գրպանում պինդ փակած…
Մի քանի տեղ կայ գիւղում, պէտք է այցելեմ: Այդ վայրերում թիթեռներ էինք բռնում եւ հանելուկներ յօրինում երջանկութեան մասին. չէինք հասկանում, որ երջանկութիւնը հէնց դա էր… Ես փնտռում եմ թիթեռներին, որ շնորհակալութիւն յայտնեմ լաւ օրերի համար. թիթեռները չկան, թիթեռները կարճ կեանք ունեն, ինչպէս երջանկութիւնը, բայց ես գիտեմ՝ միշտ վերադառնում են, ինչպէս երջանկութիւնը…
Յուշերս հաւաքել եմ սրտիս մէջ. սիրտս մի մեծ ճամպրուկ է դարձել, որ ամեն անգամ ինձ հետ տանում-բերում եմ: Ինձ դուր է գալիս այդ ծանր ճամպրուկով քայլելը, որովհետեւ չեմ ուզում ազատուել դրանից, որովհետեւ ամեն մարդ իր ճամպրուկի համար է պատասխանատու, եւ ամեն ճամպրուկից մէկ հատ կայ այս աշխարհում…
Սրտիս ծանրութիւնը թեթեւանում է անտառից եկող թարմ օդից. յետոյ յիշում եմ՝ անտառից այն կողմ նրանք են, որ եկել են մեր անտառներ՝ թարմ օդը տանելու. ես աւելի լիաթոք եմ շնչում, որ նրանց օդը պակասի… Ես չգիտեմ՝ Աստուած ինչպէս է բաժանում արդարութիւնը, բայց հաւատում եմ՝ Աստուած միշտ գալիս է արդարութեան հետեւից…
Արցախ, դեկտեմբեր 2020
(yerevanyanesquiz.org)