Պարտիա

Լիանա Խաչատրեան

—Եա, էս կռիւ ես ուզու՞մ:
Պարոն Յովիկի զինուորը քայլ է անում: Սպառնում է իմ առաջ ընկած ձիուն: Ես գիտեմ, որ իմ գործը միայն ժամանակ ձգելն է: Պարոն Յովիկը միշտ յաղթում է:
Սենեակը, որտեղ նստած ենք, կուշտ-կուշտ լցուած է գունաւոր մատիտներով, թղթերով, ներկերով, խորանարդիկներով, թղթախաղերով… օտարին կը թուայ, թէ մանկապարտէզում կամ զարգացման քոլեջի կաբինետում ենք: Բայց այստեղ 65 տարեկանից ցածր մարդիկ շատ չեն հանդիպում: Ես հոգեբան եմ եւ աշխատում եմ Ալցհեյմերով հիւանդ տարեցների հետ:
—Պարոն Յովիկ, դէ ճիշտն ասա՝ ինչո՞ւ ես դու միշտ յաղթում,— ասում եմ ես եւ տեղաւորում փղիս ձիու կողքը: 86-ամեայ նիհար տղամարդը, ում աչքերի փայլը հրաժարւում է յանձնուել, ինձ չի նայում: Խաղատախտակի վրայ է կենտրոնացած:
—Որովհետեւ դու միշտ պաշտպանւում ես: Երբեք չես յարձակւում:
Պատասխանը գոհացնող էր: Նա ասաց` «Դու միշտ»: Այսինքն ես կա՛մ գոյութիւն ունեմ ինչ-որ տեղ եւ յաճախ, կա՛մ պարբերաբար կամ:
Մօտ հինգ ամիս է՝ շաբաթը հինգ օր, պարոն Յովիկի հետ շախմատ ենք խաղում:
—Հըն, մի պարտիա շախմատ խաղա՞նք,— յաճախ ասում էի ես:
—Խաղանք,— ուրախ պատասխանում էր պարոն Յովիկը:
Յետոյ որպես կանոն աւելացնում էր.
—Քո հետ կեանքում չեմ խաղացել: Տեսնենք ո՞նց ես խաղում:
Վերջին շրջանում նման բան էլ չի ասում: Պարոն Յովիկը չի յիշում իմ անունը, տարիքը, անգամ դիմագծերիցս հաւանաբար ֆիքսում է միայն աչքի ընկնող մասերը, բայց յիշում է, որ ժամանակի եւ տարածութեան մէջ ինչ-որ տեղ մենք յաճախ շախմատ ենք խաղում:
—Փոխում եմ,— ասում է պարոն Յովիկը եւ ձիով ուտում փղիս, որից յետոյ ես փղով ուտում եմ նրա ձիուն:
Ականջներիս տակ ցածր խշշացող ռադիոն պատմում է աւելի մեծ խաղից: Իսկական զինուորների եւ նաւերի մասնակցութեամբ: «Յաղթելու ենք»,— ասում է ռադիոն: Պարոն Յովիկը որսում է բառը, ոգեւորուած աւելացնում է՝ «Անպայման», եւ զինուորիկով, որին ես չէի նկատել, ուտում փղիս:
—Դէ ի հարկէ,—հառաչում եմ ես:
—Ուշադիր եղի:

Պարոն Յովիկը չգիտի, որ երկրում պատերազմ է…
Նրա հիւանդութունը դեռ նոր է զարգանում, բայց իրեն արդէն զգացնել է տալիս: Կարճաժամկէտ յիշողութիւնը գրեթէ չի աշխատում: Նա ինձ ամեն օր պատմում է իր կեանքի պատմութիւնը: Ես ամեն օր լսում եմ: Ամեն օր նոյն պահերին զարմանում եմ:
Ալցհեյմերի հիւանդութիւնը նեյրոդեգեներատիւ խնդիր է: Եթէ կարճ ու պատկերաւոր փորձենք բնութագրել՝ մի օր ուղեղի բջիջները սկսում են մահանալ, մահանալ, մահանալ…Խմբակային, նպատակասլաց ինքնասպանութիւն է: Մարդ սկսում է կորցնել մի շարք հմտութիւններ, որոնցից երեւի թէ ամենակարեւորը յիշելն է: Ես եւ պարոն Յովիկը յաճախ դոմինոներից փոքրիկ շենք ենք կառուցում, որի միջից հերթով սկսում ենք հանել քարերը: Սկզբում կողքից, այնպիսի քարեր, որոնք հիմքի հետ կապ չունեն: Նախընտրելի է վերեւից, վերջից, կամաց-կամաց… Այդպէս մինչեւ չորս կողմից բզկտուած շէնքից կը մնայ միայն հիմնասիւնը: Վաղ թէ ուշ ինչ-որ մէկն այնպիսի քար կը հանի, որ ամբողջ շինութիւնը կը տապալուի: Նոյնն էլ Ալցհեյմերի հիւանդութիւնն է անում մարդու հետ՝ զգոյշ-զգոյշ հանելով յիշողութեան քարերը:
Ռադիոյից հնչող ձայնն աւելի յստակ է դառնում: Արտահերթ լուրեր են: Ես լարւում եմ: «Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Ն.Վ. Փաշինեանը, Ադրբեջանի Հանրապետութեան նախագահ Ի.Հ Ալիեւը եւ Ռուսաստանի Դաշնութեան նախագահ Վ.Վ. Պուտինը, յայտարարեցին հետեւեալի մասին…»
Պարոն Յովիկը չգիտի, որ երկրում պատերազմ է: Նա չի հասկանում, թէ ինչու եմ այսքան ցրուած: Ինչու է հայեացքս սահում խաղատախտակի վրայով, իսկ ռադիոն քաշում է ականջիցս: «Աղդամի շրջանը վերադարձւում է Ադրբեջանի Հանրապետութեանը մինչեւ 2020 թվականի նոյեմբերի 20-ը….»
—Շախ:
Պարոն Յովիկի նաւակն ինքնագոհ սպառնում է իմ թագաւորին:
—Արդար չի,— սովորականից բարձր տոնով արտաշնչում եմ ես: Չնայած հասկանում եմ, որ ամեն ինչ նորմալ է, ամեն ինչ ախտորոշման սահմաններում է:
Պարոն Յովիկի նաւակները խաղում են թագուհու պէս: Սկզբում նա մոռանում էր նաւակի անունը «էս ի՞նչ քար ա»,— յետոյ մոռացաւ քայլերը: Ինչ-որ պահից սկսած ես սկսեցի այլեւս նկատողութիւն չանել սխալ քայլի դեպքում: Պարզապէս ընդունեցի Ալցհեյմերի հիւանդութեան առաջարկած խաղի կանոնները: Այսպիսով՝ պարոն Յովիկն ունէր երեք բացարձակ առաւելութիւն:
Առաջին առավելութիւնը՝ պարոն Յովիկը փորձուած շախմատի սիրահար էր եւ իսկական ստրատէգ:
Երկրորդ. հաշուի առնելով, թէ ինչպէս էին խաղում նրա նաւակները, պարոն Յովիկը փաստացի ունէր երեք թագուհի:
Նրա երրորդ առաւելութիւնը ես էի: Թոյլ խաղացող, որը նաեւ չէր յանդգնում իր նաւակների քայլքը փոխել, համապատասխանեցնել նոր իրավիճակին, ինչ-որ չափով հաւասարեցնել պայմանները: Չնայած հակառակորդի բացարձակ առաւելութեանը՝ ես չէի կարողանում ինձ ստիպել խախտել իմ իմացած խաղի կանոնները: Ամեն անգամ, երբ ըստ պարոն Յովիկի ես կարող էի նաւակովս իր քարերը բարեյաջող ուտել (իրականում չէի կարող) եւ չէի ուտում, նրա հայեացքի միջով սահում էր հիասթափութեան ստուերը: Կարծում եմ՝ նա իմ մտաւոր կարողութիւնների մասին բարձր կարծիք չունէր:
«Հակամարտութեան կողմերի կողմից պայմանաւորուածութիւնների կատարման նկատմամբ վերահսկողութեան արդիւնաւետութիւնը բարձրացնելու նպատակով ստեղծւում է հրադադարի վերահսկողութեան խաղաղապահ կենտրոն»:
Խաղը շարունակւում է: Ես տեսնում եմ՝ ծուղակը մօտենում է: Իմ թագաւորը միայն նահանջում է:
— Շախ:
— …
— Շախ։
— …
— Շախ։
Ես նայում եմ խաղատախտակին: Թագաւորս անկիւնում է: Ամեն կողմից նրան սպառնում են պարոն Յովիկի երեք «թագուհիները»: Ռադիոն շարունակում է խշշալ:
«Հայաստանի Հանրապետութիւնն Ադրբեջանի Հանրապետութեանը վերադարձնում է Քելբաջարի շրջանը՝ մինչեւ 2020 թուականի նոյեմբերի 15-ը, իսկ Լաչինի շրջանը՝ մինչեւ 2020 թուականի դեկտեմբերի 1-ը: Լաչինի միջանցքը (5 կմ լայնութեամբ), որն ապահովելու է Լեռնային Ղարաբաղի կապը Հայաստանի հետ եւ միաժամանակ շրջանցելու է Շուշի քաղաքը, մնում է Ռուսաստանի Դաշնութեան խաղաղապահ զօրակազմի վերահսկողութեան ներքոյ…»
Լռութիւն է: Պառկեցնում եմ թագաւորիս: Զգոյշ, ասես դին եմ դնում:
«Իրականացւում է ռազմագերիների, պատանդների եւ այլ պահուող անձանց, ինչպէս նաեւ զոհուածների մարմինների փոխանակում…»
Պարոն Յովիկը նայում է սփրթնած դէմքիս:
—Պարտուեցիր:
—Ըհը…
Դէմքիս լարւում է ժպիտը:
—Դու հա պարտւում ես, որովհետեւ միշտ պաշտպանւում ես…
—Ըհը..
Փորձում եմ շնչել:

Պարոն Յովիկն ուրախ է: Նա չի յիշում իմ անունը, տարիքը, մասնագիտութիւնը: Երբ գնայ տուն, նա ինձ չի յիշելու: Հանգստեան օրերին ես կը յիշեմ մեր խաղերը, իսկ նա՝ ոչ: Հետաքրքիր բան է ստացւում. Հետագայում Պարոն Յովիկը կը մնայ իմ անցեալի մէջ, միչդեռ ես տեղաւորւում եմ միայն նրա «հէնց հիմայում»: Պարոն Յովիկի կեանքի պատմութեան մէջ ես չկամ, չկայ պատերազմը եւ չկայ ոչ մի պարտութիւն:
—Հըն, մի պարտիա էլ խաղա՞նք:
—Խաղանք…

Երեւան
(Գրանիշ)